‘Hiroshima, Mon Amour’: Klassieker over liefde en dood
door Gerard Verhoogt
‘Loop het risico niet dat je voortijdig de zaal moet verlaten. Ga er niet heen!’ Met deze advertentie in het dagblad Le Monde (’81) waarschuwde Margerite Duras het publiek voor haar film ‘l’Homme Atlantide’.
De roman- en toneelschrijfster en regisseuse wilde haar critici voor zijn, want die vonden dat zij maar ‘moeilijke’ films maakte. Dat geldt niet voor haar eerste film ‘Hiroshima, Mon Amour’ (’59). Die is zo toegankelijk als een keukenmeidenroman. Duras schreef het scenario, de jonge Alain Resnais verfilmde het. De film zorgde voor sensatie op het filmfestival van Cannes en voor een Oscar voor de beste buitenlandse film. Op donderdag 14 november is hij te zien bij SG.
‘Hiroshima, Mon Amour’ sloeg bij het verschijnen in ’59 in als een bom en werd direct beschouwd als een klassieker. Beelden van twee in elkaar verstrengelde, naakte lichamen worden afgewisseld met documentaire beelden van de verwoesting van Hiroshima: verschroeide aarde, verminkte lichamen, ruïnes, verbijstering. Een Franse actrice en een Japanse architect leren elkaar kennen als zij in Hiroshima een film over vrede opneemt. Hun korte en intense verhouding roept bij beiden de herinneringen op aan de oorlog. Zij was verliefd op een Duitse soldaat, die een dag voor de bevrijding voor haar ogen wordt doodgeschoten. Ze wordt kaalgeschoren en opgesloten. Op 6 november, de dag dat in Hiroshima de bom valt, komt ze vrij en verlaat ze Névèrs. Haar Japanse minnaar was die dag niet in de stad, zijn familie wel. Hij is de enige overlevende.
Alles in de film heeft te maken met de herinnering aan liefde en dood, aan de liefde die de dood overwint en de liefde als herinnering aan de sterfelijkheid. De vrouw haalt haar Duitse geliefde uit het schimmenrijk, ze spreekt hem zelfs met zijn naam aan. Zo stelt Duras de belangrijkste vraag die de film oproept: hoe moet je omgaan met (pijnlijke) herinneringen: koesteren of wegstoppen? De film heeft geen negatieve lading, in het verwoeste Hiroshima kruipen de wormen uit de grond en gaan de planten weer groeien. Er is hoop.
Eigenzinnig
Margerite Duras (1914-1996) werd geboren in het huidige Vietnam. Haar vader stierf toen ze vier jaar was, en ze komt op een meisjesinternaat. Op haar vijftiende kreeg ze een verhouding met een oudere Chinese heer, met alle taboes die daarbij horen. Als 17-jarige gaat ze in Frankrijk wiskunde en politieke wetenschappen studeren. In de Tweede Wereldoorlog zit ze in het verzet en schreef haar eerste roman: Les Impudents. ‘Hiroshima, Mon Amour’ was haar eerste scenario, op verzoek van Resnais. Daarna schreef ze er meer, maar ze was zo ontevreden over de realisatie dat ze in ’66 besloot om ze zelf te verfilmen.
Door haar eigenzinnigheid en vasthoudendheid vond men haar moeilijk, maar ook door de aparte vormgeving van haar latere boeken en films. Vaak voorziet ze de hoofdpersonen niet meer van een uitgebreide sociale of psychologische achtergrond, ze zijn er gewoon. Duras verwerkte veel autobiografische aspecten in haar werk. Ze schreef eind jaren ’80 voor de Franse regisseur Jean-Jacques Annaud drie scenario’s voor ‘L’Amant’, het verhaal over haar verhouding met de oudere Chinees. Maar Annaud wil spektakel en mooie beelden, Duras wil een verhaal over geliefden. Ze laat zich uit het project kopen; Annaud verfilmt zijn versie en Duras maakt van het scenario een tweede romanversie van ‘De Minnaar’. In de jaren ’70 kickt ze af van haar alcoholisme en een jaar later raakt ze in coma door een longemfyseem. Na vijf maanden (!) wordt ze wakker, alsof er niets gebeurd was. Dit jaar overleed ze op 82-jarige leeftijd.
‘Hiroshima, Mon Amour’ is te zien op de klassieke filmavond van SG en begint om 19.30 uur in de blauwe zaal van het auditorium. Raymond Uppelschoten, die in Eindhoven HEAO Communicatie en aan de KU Nijmegen Communicatie in Woord en Beeld studeerde, verzorgt een inleiding.
Willem Breuker meets Johan van der Keuken
door Huibert Spoorenberg
Plaza Futura brengt volgende week donderdag een unieke confrontatie tussen twee groten uit de Nederlandse cultuur: Willem Breuker, componist en leider van het Kollektief met zijn naam, verzorgt die avond live de muziek bij een aantal filmfragmenten van Johan van der Keuken, één van Nederlands meest bekende documentairefilmers. Het film/muziekconcert bestaat uit tien fragmenten van Van der Keuken, waarvoor Breuker de muziek schreef.
Er zijn onder andere fragmenten te zien uit ‘Film voor Lucebert’ (’67), ‘De Platte Jungle’ (’78) en ‘I love $’ (’86). Tussen deze fragmenten, met hun oorspronkelijke filmgeluid, speelt het Willem Breuker Kollektief de muziek die voor die films werd geschreven. De muziek verbindt de fragmenten, gaat soms dwars door het filmgeluid heen, of neemt er een idee uit over. Zo ontstaat een nieuw verweven geheel van beeld, geluid en live-muziek, dat een eigen dramatische opbouw heeft en gezien kan worden als een nieuwe film, een muzikale vertelling die per uitvoering van karakter wisselt. Het geheel wordt voorafgegaan door de vertoning van ‘On Animal Locomotion’ (’95), de tiende film van Van der Keuken, waarvoor Breuker eveneens de muziek verzorgde.
Anarchisten
Breuker richtte in 1973 het Willem Breuker Kollektief op, waarmee hij wereldwijd erkenning verwierf. In Nederland leidde de muziek van deze muzikale anarchisten voornamelijk tot zure publikaties, maar daar stoorden zij zich niet aan. Breuker is trouwens van mening dat krantenpapier, met name van de kunstpagina’s, uitstekend brandt...
Het is per definitie onmogelijk om de muziek van Willem Breuker (1944) in woorden te vatten of er een etiket op te plakken; moeiteloos combineert hij klassieke muziek met moderne kunstmuziek en jazz. Centraal in zijn documentairemuziek staat het respect voor de indringende, ‘sprekende’ beelden, zonder dat de muziek aan eigen zeggingskracht inboet. Vermeldenswaard in dit verband is de muziek die Breuker schreef voor Jos Stelling’s film ‘De Illusionist’ (1983), met Freek de Jonge in de hoofdrol.
Cineast Johan van der Keuken (1938) begon vanaf 1960 met zijn eerste films. Sindsdien produceerde hij talloze films over de meest uiteenlopende onderwerpen. De rode draad in zijn werk is de vraag: ‘Met welk recht speelt de ene mens de baas over de andere?’. Sociale en artistieke integratie in één, net als bij Breuker
eigenlijk.
Plaza Futura, donderdag 14 november. Aanvang: 20.30 uur, toegangsprijs: fl. 17,50, met Plaza-pas fl. 14,-. Dit najaar verschijnt nog een dubbel-CD met de muziek die Willem Breuker maakte voor de films van Johan van der Keuken.