De natuurkunde-artiesten in actie. Foto: Bram Saeyes |
In veel Nederlandse steden is het Eindhovense Natuurkundecircus inmiddels een begrip. Hun glorietocht kreeg vorig jaar tijdens een toernee pas echt gestalte. Een tocht die zij samen met de Natuurkundekermis van de Universiteit van Amsterdam ondernamen, ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging (NNV) en het 50-jarig bestaan van het Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM). In een week tijd werden er in zes plaatsen - Middelburg, Helmond, Apeldoorn, Zwolle, Alkmaar en Leeuwarden - negentien optredens gegeven in een overvolle circustent. En dat voor een gezelschap dat nog maar zo’n korte geschiedenis heeft.
Subsidie
Een jaar of zeven terug besloot het toenmalige natuurkundedispuut Perpetué Mobile een voorstelling te geven met daarin een aantal korte, spectaculaire en onverwacht aflopende natuurkundeproefjes. Ing. Jan Millenaar, practicumleider bij Natuurkunde en tevens technische man van het circus: ‘Als lid van Perpetué stond ik aan de wieg van het circus. Het optreden vond plaats in het Beursgebouw op een dag waarop allerlei studentenorganisaties zich aan het grotere publiek konden presenteren. Het geheel viel zeer in de smaak, zodat een jaar later, tijdens het lustrum van studievereniging Van der Waals en tevens van de faculteit, het circus opnieuw werd opgetrommeld. Prof.dr. Fons de Waele, inmiddels hoogleraar bij de sectie Lage Temperaturen, heeft er toen voor gezorgd dat er een echte circustent op het terrein naast de faculteit kwam te staan en dat het mogelijk was om daar wat voorstellingen te geven.’
Op dat moment is het balletje pas echt gaan rollen. De Waele wist van de Stichting Physica een flinke geldsom aan subsidie in de wacht te slepen, zodat het circus het land in kon. Het doel was om de wondere wereld van de natuurkunde, dat vaak een wat stoffig imago heeft, dichter bij de mensen te brengen. Millenaar: ‘Scholen konden ons bestellen, zonder daarvoor te hoeven betalen. Met een aantal studenten, die betaald werden uit de subsidiepot, gingen we dan op pad om op die school een aantal optredens te verzorgen. Meestal een stuk of drie, voor verschillende klassen.’
Interactief
Het meest opvallende aan het Natuurkundecircus is vooralsnog de presentatie. Alle circusartiesten hebben een kostuum aan, meestal een witte overall, en er is een heuse spreekstalmeester, die alle proefjes aan elkaar kletst. Een ander bijzonder punt is dat de voorstelling interactief is. Eerst legt men kort uit welk proefje gaat plaatsvinden. Vervolgens wordt aan een aantal mensen in het publiek een verwachte uitkomst gevraagd. Men voert daarna de proef uit, waarbij de uitkomst natuurlijk altijd anders is dan iedereen had verwacht. Tot slot wordt het experiment uitgelegd.
Een aantal klassiekers is natuurlijk aanwezig: het publiek kan Donald Duck imiteren na het inademen van helium. De bekende Willem Tell-proef: een boogschutter richt schuin naar boven op een voorwerp. Op het moment dat hij schiet, begint het voorwerp aan een vrije val. Zal de pijl het voorwerp raken? Verder is er nog de proef met twee ballonnetjes, verbonden met een buisje. Eén ballon is verder opgeblazen dan de andere. Wat gebeurt er als het kraantje in het buisje wordt geopend? Bart Duijvelaar, alias Willem Tell: ‘Het blijkt dat veel meer mensen er intuinen dan je zou denken. Ook natuurkundeleraren weten het vaak niet.’
Gulp
Naast de optredens op middelbare scholen, heeft het programma van het cirsus zich inmiddels uitgebreid met presentaties op zogenaamde ‘gelegenheden’. Braderieën worden aangedaan, net zoals een optreden in het Delftse Techniekmuseum, of tijdens het lustrumfeest van het NNV.
Millenaar: ‘Ik heb zelden last van stress, maar dat laatste was werkelijk een spannend dagje. Een volle zaal met duizend kritische fysici, die kun je niet zomaar voor de gek houden. Er mocht niets fout gaan. Alles stond gereed en professor De Voigt had ons al aangekondigd, de muziek startte... Met andere woorden: the point of no return was gepasseerd. Alle studenten lopen het podium op - de één met een gasfles, de ander met een fietswiel - behalve Willem Uijen, onze spreekstalmeester. Het bleek dat hij doodleuk nog even naar het toilet was gegaan. Net toen de zaal iets door begon te krijgen, stoof hij het podium op, z’n gulp snel dichttrekkend. Het optreden ging verder vlekkeloos, maar dat soort momenten kosten jaren van je leven.’
Shuffle
De mooiste week beleefde het circus echter vorig jaar in mei, toen ze een week door het land mochten toeren ter gelegenheid van de lustra van NNV en FOM. Samen met de Natuurkundekermis uit Amsterdam sloegen ze letterlijk de tenten op in plaatsen die redelijk groot waren, maar waar toch geen natuurkundefaculteit aanwezig was. Duijvelaar: ‘Die week was één groot feest. In elke plaats hielden we minstens drie optredens voor een volle zaal met dolenthousiast publiek. Het klikte goed tussen onze groep en die uit Amsterdam, zowel persoonlijk als professioneel. Mensen die naar het circus kwamen, kregen proefjes voorgeschoteld, die ze dan later op de kermis zelf nog een keertje na konden doen. Sinds die week openen we onze act met een echt shuffle. Die hebben we geleerd van de Amsterdammertjes.’
Afgelopen zaterdag was het Natuurkundecircus live te aanschouwen in de blauwe zaal van het auditorium als onderdeel van de oriëntatiedagen. Kon men ze eindelijk ook eens op hun thuisbasis bewonderen.
10.00 uur
De bestemming is bereikt. Tijd om koffie te drinken is er niet: eerst opbouwen, daarna pas uitrusten. Iedereen kent zijn taak. Jan zorgt voor het geluid, Marjolein regelt de waterbakjes en Sandra zorgt dat de fietswielen in orde zijn. Na de toernee zit de routine er aardig in.
11.30 uur
Het podium staat klaar en er is een ruim uur de tijd voor lunch, die geregeld wordt door de organisatie. Meestal ziet deze er dan ook meer dan voortreffelijk uit, maar vandaag worden de broodjes bij MacDonald’s besteld (de lunchroom was gesloten). De organisatie komt een praatje maken en we spreken af wie welke uitleg geeft. Ook Willem moet als spreekstal-meester een keer hardop laten horen dat hij de juiste volgorde nog weet.
13.00 uur
Het optreden begint zo en het publiek zit al in de zaal. Snel de kostuums aan en elkaar even moed inspreken. Jan checkt of we allemaal klaar staan, hij moet namelijk in de zaal gaan staan om het geluid te bedienen. Na een snelle inschatting van het publiek - hoe moeilijk zal het worden? - komen we onder muzikale begeleiding het podium op. Time to shuffle! ‘Goedemiddag Delft, wij zijn het Natuurkundecircus van de Technische Universiteit in Eindhoven.’ Willem legt het publiek uit wat er allemaal gaat komen. Als eerste de proef met het fietswiel: niet-draaiend valt hij uit het touw, draaiend blijft hij hangen. Het publiek gaat plat. De rest van de show loopt als een trein en als uitsmijter mag iedereen met een gek helium-stemmetje praten.
13.45 uur
Het optreden zit erop. Direct stormen heel wat mensen het podium op om ons te vragen hoe die en die proef nou precies werkt. Verder komen er vaak aanvragen om elders op te treden. Iedereen krijgt beleefd antwoord, om daarna toch zo snel mogelijk het podium weer af te bouwen. Meestal komt de gastheer nog met een kleinigheidje voor alle medewerkers. Dat was nou niet nodig geweest...
16.00 uur
Halverwege de weg naar Eindhoven stoppen we meestal bij een restaurantje, en twee uur later zijn we na een dag hard werken weer thuis. Busje snel uitladen en de kroegkeuze is snel gemaakt.