Hoogspanningsleidingen tracht men zo ver mogelijk van bebouwing af te houden. Foto: Bart van Overbeeke |
Steeds vaker verschijnen er in de media berichten over eventuele schadelijke gevolgen van electromagnetische velden, de EM-velden. Men spreekt onder andere over klachten als vermoeidheid, hoofdpijn en zelfs kanker en leukemie zou veroorzaakt kunnen worden door EM-velden. Een beangstigend idee, want EM-velden zijn overal om ons heen. Zo wekken alle elektrische apparaten EM-velden op. Bij föhns, elektrische dekens, scheerapparaten, laptops en radiowekkers bevinden die velden zich soms lange tijd, vlak bij en ook in ons lichaam. De sterke velden van hoogspanningsleidingen strekken zich vaak over hele woonwijken uit. En dan zijn er nog de apparaten die juist tot doel hebben om EM-golven uit te zenden, zoals radio-zendmasten, maar ook de steeds populairder wordende draagbare telefoons.
Onderzoek naar verbanden tussen EM-velden en gezondheidsrisico’s is lastig. De meeste experts erkennen dat het eventuele effect klein is, zo stelt prof.dr. Anton Tijhuis, hoogleraar bij de faculteit Elektrotechniek. In het geval van kanker bijvoorbeeld bestaat een kans van twee procent bij jarenlange blootstelling, zoals enkele studies in Zweden, Australië en de Verenigde Staten aangeven. Dat lijkt weinig, maar op een bevolking van 10 miljoen mensen zijn dat toch al 20.000 gevallen. Dat is zeker de moeite van het onderzoeken waard.
Lichtnet
Om een verantwoord onderzoek te doen is er altijd een groep mensen nodig die de mogelijk schadelijke invloed van in dit geval EM-velden hebben ondergaan. Daarnaast moet men de beschikking hebben over een zogenaamde ‘controlegroep’, die in alles hetzelfde moet zijn, maar die niet blootgesteld is aan de eventueel schadelijke invloed. In het geval van EM-velden is het vinden van een goede controlegroep vaak bijzonder moeilijk, omdat er eigenlijk niemand in onze Westerse wereld niet wordt blootgesteld aan elektrische velden.
Volgens het artikel Hoogspanningslijnen en zaktelefoons: een gevaar voor de gezondheid? uit het februarinummer van het orgaan van de NNV (Nederlandse Natuurkunde Vereniging) wordt de bevolking het meest blootgesteld aan velden in drie frequenties. Allereerst is er het lichtnet, dat hier in Nederland een frequentie heeft van 50 Hz. Hiertoe behoren de hoogspanningsleidingen, die zeer krachtige velden opwekken, maar die over het algemeen ook ver van ons verwijderd zijn. Dergelijke hoogspanningsmasten staan dan ook altijd op redelijke afstand van bebouwing. Het blijkt dat het gebruik van elektrische dekens, föhns, scheerapparaten en dergelijke hogere velden ter plaatse van het menselijk lichaam oplevert. Want hoewel het vermogen veel kleiner is, bevinden deze apparaten zich, weliswaar tijdelijk, veel dichter bij het menselijk lichaam.
Warmteontwikkeling
Naast de 50 Hz van het lichtnet, bevinden we ons temidden van allerlei radiogolven, die frequenties hebben van ongeveer 100 MHz. Hoewel het vermogen van deze bronnen veel lager is dan het vermogen van het lichtnet, kunnen de veroorzaakte velden toch van invloed zijn, omdat het menselijk lichaam veel gevoeliger is voor deze frequenties. Zulke frequenties leiden vooral tot warmteontwikkeling in het lichaam.
Datzelfde geldt voor een derde frequentiegebied, zo rond 900 MHz, waarin draagbare telefoons uitzenden. Deze telefoons houdt men doorgaans tegen het hoofd, waarbij de velden zich dus direct uitstrekken in het hoofd van de gebruiker. Zo kan het lage vermogen van een draagbare telefoon toch nog een geringe warmteontwikkeling in het hoofd veroorzaken. Ook is bekend dat een draagbare telefoon in staat is om een pacemaker binnen een straal van vijftien centimeter te ontregelen, aldus Tijhuis.
Er zijn vele onderzoeken gedaan over de schadelijkheid van al deze velden, vooral de 50 Hz-velden. Bijna alle onderzoeken werken met de internationale IRPA-limieten. Deze normen zijn de maximaal aanbevolen waarden van EM-velden bij het menselijk lichaam. In de publicatie Hoogspanningslijnen gevaarlijk? van de wetenschapswinkel van de Rijksuniversiteit Groningen is te lezen dat voor 50 Hz-velden het magnetisch veld het grootste gevaar vormt. De IRPA-norm daarvoor is 100 µT. De norm voor het elektrisch veld bij die frequentie is overigens 5000 V/m.
 Ondanks het lage vermogen van een draagbare telefoon kan die toch een geringe warmte ontwikkeling in het hoofd veroorzaken. Foto: Bart van Overbeeke |
Licht verband
Het overgrote deel van de elektrische apparaten voldoet aan deze norm, hoewel vaak maar net volgens de Groningse publicatie. Voor de radio- en telefoon-velden geldt een norm voor warmteontwikke-ling van 2 W/kg, en voor de elektrische veldsterkte van 27,5 V/m. Het artikel van de NNV legt uit dat de EM-velden onder radiomasten door het ontwerp van de antennes al zeer gering zijn. Bijna alle radiogolven bereiken het aardoppervlak namelijk pas veel later.
Tijhuis wijst erop dat binnen deze normen bij sommige onderzoeken een licht verband naar voren komt tussen met name kanker en EM-velden, maar bij de meeste niet. Ook de andere klachten als vermoeidheid en hoofdpijn zijn niet overtuigend aangetoond. Ditzelfde geldt, volgens Tijhuis, voor de radio- en telefoon-velden. Deze conclusie wordt onderschreven in het artikel van de NNV, en door een tiental artikelen in het vorig jaar aan dit onderwerp gewijde juli/augustus-nummer van het wetenschappelijke tijdschrift IEEE Engineering in Medicine and Biology.
De publicatie van de RuG stelt dat het risico op ziekte door jarenlange blootstelling aan EM-velden van normgrootte een kans van iets meer dan één op de miljoen schijnt te zijn. Niemand kan echter ontkennen dat zo nu en dan een onderzoek verschijnt waarin wel verband aangetoond lijkt te worden.
Luchtvervuiling
Om de risico’s in perspectief te plaatsen, wijst Tijhuis op het feit dat er in onze leefwereld nog andere gezondheidsrisico’s zijn, die aantoonbaar schadelijker zijn dan EM-velden. Luchtvervuiling eist bijvoorbeeld veel meer slachtoffers dan een eventuele schadelijkheid van EM-velden. Desondanks lijkt het toch verstandig om nodeloze blootstelling aan sterke velden te voorkomen, en om de velden, bijvoorbeeld in geval van de draagbare telefoon, zoveel mogelijk van het lichaam af te richten. Hier werkt men ook aan. Er is al een octrooi op een draagbare telefoon die het veld meer van het hoofd af richt, zo vertelt Tijhuis.
Overigens geldt er voor elektronische apparatuur een andere norm, de EMC-norm, aldus Tijhuis. Deze bedraagt bij radiofrequenties slechts 3 V/m, ofwel bijna tien keer lager dan de IRPA-norm, bestemd voor mensen. Het is dan ook een feit dat allerlei elektronische apparatuur in de buurt van radiozenders kuren kan vertonen. In huizen, die zo dicht bij radiozenders staan dat de IRPA-norm nog wordt gehaald, maar de EMC-norm niet, gaat er dan ook regelmatig van alles mis. Dit mag dan geen direct gevaar opleveren, hinderlijk is het zeker. Al kan ook in dit geval de apparatuur vaak eenvoudig afgeschermd worden van de radiogolven.