Het spanningsveld tussen verhullen en omhullen

Of een gebouw goed of slecht in elkaar zit, dat hebben de meeste mensen wel door, ook al hebben ze geen bouwkundige opleiding gevolgd. Wat een gebouw uitstraalt of communiceert, is kort door de bocht de belangrijkste eigenschap die het begrip ‘tektoniek’ uitdrukt. Eind van het jaar houdt de faculteit Bouwkunde over dit thema een internationale conferentie.

In de oudheid was de architect van een gebouw ook de bouwer ervan, maar op een gegeven moment zijn ontwerpen en bouwen gescheiden geraakt.
Tegenwoordig ontwerpt een architect een gebouw in samenwerking met een constructeur en een handjevol andere adviseurs. Is het ontwerp klaar, dan gaat een aannemer met de tekeningen aan de slag. Meer dan eens leidt deze scheiding van ontwerpen en maken tot problemen. “De moderne bouwproductie is complex. Niet alles wat de architect heeft bedacht, valt op een logische manier te realiseren op een manier die recht doet aan het ontwerp. Als de architect een monolithische gevel (massieve gevel uit één stuk, zonder onderbrekingen, red.) ontwerpt waarop hij geen verticale belijning van regenpijpen wil zien, dan zal hij een bouwtechnische oplossing moeten verzinnen die door een aannemer ook nog praktisch te maken is”, zegt ir. Ralph Brodrück, docent bij de faculteit Bouwkunde.
Brodrück organiseert met collega’s dr. Jacob Voorthuis en ir. Maarten Willems en studenten van studievereniging CHEOPS op 10, 11 en 12 december de
internationale conferentie ‘Tectonics Making Meaning’. Brodrück: “Het begrip tektoniek is afkomstig van het Oud-Griekse woord ‘tekton’, wat timmerman of meer algemeen ‘bouwer’ betekent. In ‘architectonisch’ zit het woord trouwens ook weer verstopt.
Bij de oude Grieken had wat gebouwd werd tegelijkertijd ook een bepaalde
poëtische kwaliteit of culturele waarde. Kwaliteit is dan ook een belangrijke
bijbetekenis van tektoniek. Maar het is niet hetzelfde als esthetiek, hoewel het er ook mee te maken heeft. Bij esthetiek gaat het al gauw over ‘mooi’ en ‘lelijk’, maar die discussie proberen we juist een beetje te vermijden. Want iedereen heeft zijn eigen smaak.”
De tektoniek is -in figuurlijke zin- de manier waarop de massa van een gebouw op de aarde wordt overgedragen. Brodrück omschrijft het als ‘het spanningsveld tussen verhullen en omhullen’. Hij licht toe: “Om de functionele en adequate constructie van een gebouw zit als het ware een huls, waarmee het gebouw van alles communiceert. Bijvoorbeeld uit welke tijd het is, wat de architect wil laten zien, of welke functies het gebouw heeft. Maar ook of het gebouw met toewijding is ontworpen, of er dure materialen zijn gebruikt en of het gebouw er staat om de jaren te gaan trotseren of niet. Bij de meeste gebouwen kun je door de schil heen de draagconstructie zien. Kijk maar eens goed om je heen als je rondfietst. Bij een gebouw als de W-hal is dat bijvoorbeeld het geval, met zijn trekstaven aan de buitenkant. Maar bij Vertigo is de draagconstructie juist weggewerkt achter de groene glazen platen.”

Poëtische kant
Een belangrijke aanleiding voor het houden van de conferentie is het feit
dat het begrip tektoniek weinig aan bod komt in het vaste Bouwkunde-
curriculum. In de masterfase geeft Brodrück zelf het vak ‘Vormstudie
tektoniek’. Hij vindt het verbazingwekkend dat het onderwerp pas zo
laat in de studie naar voren komt.
“Op een hoog aangeschreven universiteit als de ETH in Zürich zit het al
in het eerste jaar. Misschien heeft het met onze technische invalshoek te maken dat onze poëtische kant minder goed is ontwikkeld. Maar de studenten pakken het aan de hand van goed gekozen voorbeelden prima op.”
De tektoniek beperkt zich trouwens niet alleen tot gebouwen. Ook in de stedenbouw en het constructief ontwerpen wordt het begrip gebruikt. Brodrück: “Bij stedenbouw kun je denken aan de maaswijdte van de stad. Of hoe de straatprofielen eruit zien en waar de parken en openbare gebouwen liggen en hoe deze de openbare ruimte vormgeven. En een constructief ontwerper kan net zo goed nadenken over een dragende kolom: moet-ie rond of vierkant worden? Terwijl dat voor het opvangen van de krachten niet uitmaakt.”/.

Tectonics Making Meaning

Het duurt nog even tot de start van de conferentie, maar de organisatie is al in volle gang. De drie dagen zullen worden gevuld met lezingen van internationaal bekende sprekers, met workshops en met sessies aan de hand van verschillende thema’s rondom tektoniek. Doelgroep zijn niet alleen architecten, maar ook constructief ontwerpers, bouwfysici en mensen uit de vastgoedwereld. De organisatie hoopt dat de helft van de bezoekers uit studenten bestaat. Het programma zal voor een groot deel plaatsvinden in Vertigo, het gebouw van de faculteit Bouwkunde. “Dat gebouw heeft zelf bijzondere tektonische kwaliteiten en daarnaast vieren we het veertigjarige bestaan van de faculteit”, aldus Rob Verhaegh, mede-organisator van studievereniging CHEOPS.Twee ‘keynote speakers’ zijn al vastgelegd. De eerste is Kenneth Frampton, een vermaarde architectuurhistoricus van Columbia University in New York. De tweede is Ken Yeang, een Maleisische architect die beroemd is om zijn duurzame wolkenkrabbers met veel groen. De tweede lezing wordt waarschijnlijk samen met Studium Generale georganiseerd en is dus voor iedereen toegankelijk. Nog tot 15 mei kunnen abstracts van artikelen worden aangeleverd. Verder start begin juni voor studenten een ontwerpwedstrijd. “Het is de bedoeling dat studenten van over de hele wereld daaraan kunnen meedoen. We willen dan de genomineerden naar de conferentie halen, waar dan de eerste prijs zal worden uitgereikt”, aldus Verhaegh. Meer informatie over de conferentie is te vinden op www.tectonics2007.com.