VISA-project
Met het opkomen van de grafische interface won ook de muis veld: een hulpmiddel waarmee voorwerpen in de grafische interface gemanipuleerd konden worden. De computer visualiseerde in feite het bureau van de gebruiker en datgene wat voordien vooral in het hoofd van de gebruiker opgeslagen moest worden. Daarmee werd de computer als gebruiksvoorwerp een stuk leerbaarder. Helaas is er een groep gebruikers die alleen maar nadeel heeft ondervonden van de opkomst van de grafische interface, namelijk blinden. Hoe grafischer en visueler de interface is, des te minder functioneel die wordt voor een blinde gebruiker.
Leo Poll promoveert op 11 april op een proefschrift waarin beschreven staat hoe een grafische interface ‘gevisualiseerd’ kan worden voor blinden. Aanvankelijk, zo valt op te maken uit Poll’s proefschrift, hadden blinden voordeel van de introductie van computersystemen. Juist de niet-grafische, op karakters gebaseerde interfaces vergrootten de werkgelegenheid voor blinden. De karakters kunnen namelijk op een aantal manieren ‘zichtbaar’ gemaakt worden voor blinden: via de tastzin, met elektronische braille-regels en door het koppelen van karakters aan een spraaksynthesizer, zodat een blinde kan horen wat er op een beeldscherm staat. Het grafische aspect van deze interfaces vomt het grote probleem voor blinden. In principe zijn alle Windows-systemen te bedienen met het toetsenbord. Het gebruik van een muis is een toegevoegd probleem en kan het bedienen van Windows beperken.
De Europese Unie signaleerde de bedreiging van werkgelegenheid voor blinden en besloot twee projecten te sponsoren die gericht waren op het toegankelijk maken van grafische interfaces voor blinden. Het Instituut voor Perceptie Onderzoek nam deel aan één van deze projecten, het VISA-project (Video Interface and Signal Analysis). Het onderzoek van Poll liep in de eerste anderhalf jaar parallel aan het VISA-project.
Blindows
De deelnemers aan dit project hebben een zogeheten ‘bridge’ ontwikkeld; een module die tussen de grafische interface en de gebruiker instaat. Zo’n bridge kan de vorm van software hebben of de vorm van hardware. Er zijn al software bridges voor blinden. De eerste commerciële software bridge voor blinden is OutSPOKEN voor de Macintosh, en inmiddels ook voor MS Windows.
In het VISA-project is gekozen voor een hardware bridge, wat als voordeel heeft dat deze algemeen toepasbaar is. De bridge interpreteert analoge videosignalen en is daardoor niet afhankelijk van systeemsoftware. Een dergelijke bridge kan dus zowel voor MS Windows als voor Windows NT worden gebruikt. Het enige wat telt is dat de visuele informatie hetzelfde is. Een voordeel is ook dat een hardware bridge niet ingrijpt in de systeemsoftware. Dat vermijdt softwarecrashes. Nadelen zijn er echter ook: een hardware bridge is duurder in ontwikkelingskosten èn in aanschafkosten. Bovendien is er bij het VISA-project geen sprake van een overdracht van informatie die vrij van fouten is. De tekst die via het videosignaal wordt overgebracht wordt geïnterpreteerd door OCR-software (Optical Character Recognition).
Het prototype uit het VISA-project zet de informatie van de grafische interface om in gegevens die op letters gebaseerd zijn. De grafische interface wordt daardoor toegankelijk door middel van een hulpmiddel dat ook al gebruikt werd bij computers die op karakters gebaseerd waren. De interface voor de blinde gebruiker werkt daardoor niet hetzelfde als de grafische interface. Daar is een nadeel aan verbonden: niet alle mogelijkheden van de grafische interface kunnen benut worden.
Overigens is het prototype uit het VISA-project nooit in de handel gekomen, vanwege de technische imperfectie en de hoge aanschafkosten. Door het Duitse bedrijf Frank Audiodata, een deelnemer aan het VISA-project, is inmiddels wel een software bridge ontwikkeld die in de handel verkrijgbaar is onder de naam Blindows.
Look and feel
Poll benadrukt in zijn proefschrift dat het verstandig is om de werking van de grafische interface, wat ook wel de ‘look and feel’ wordt genoemd, vooral de 'feel' niet te wijzigen wanneer er een interface voor blinden moet worden gemaakt. Het is voor een blinde gebruiker belangrijk om bijvoorbeeld collega’s te kunnen raadplegen over het gebruik van de computer en de grafische interface. Het gebeurt vaak genoeg dat MS Windows of een pakket dat onder Windows draait niet reageert zoals we verwachten dat het zou reageren. Collega’s die het probleem al eerder bij de hand hebben gehad zijn vaak in staat een en ander snel op te lossen. Handboeken komen er vaak niet aan te pas. Overigens zijn die voor blinde gebruikers meestal niet te raadplegen. Er is dus alles voor te zeggen dat een blinde gebruik maakt van dezelfde grafische interface als zijn ziende collega’s. Dat betekent tevens dat een blinde gebruik zal moeten maken van een aanwijsmiddel, zoals een muis.
Een en ander wil niet zeggen dat het prototype dat is ontwikkeld in het VISA-project onbruikbaar is. Poll heeft de basis van dit systeem gebruikt voor de ontwikkeling van een interface die tastzin en gehoor van een blinde combineert. Een blinde gebruiker maakt gebruik van een draadloze muis, die heen en weer geschoven kan worden op een hulpmiddel dat ‘SoundTablet’ heet en dat veel lijkt op de graphic tablets die gebruikt worden bij programma’s voor Computer Aided Design (CAD). De muis die de blinde gebruikt is in feite de ‘pen’ waarmee een grafisch ontwerper een tekening kan maken.
Het tablet geeft in feite hetzelfde weer als het beeldscherm. Wanneer de muis over het tablet glijdt, signaleert die de objecten van de interface op dezelfde wijze als de cursor dat doet op het beeldscherm. De SoundTablet voegt daar vervolgens een essentieel element aan toe. Telkens wanneer de muis een object passeert, klinkt er een geluid. Dat geluid is een omschrijving van het voorwerp dat door de muis geraakt wordt. De omschrijving bij de Sound Tablet volgt de terminologie die in de Nederlandse versie van MS Windows wordt gehanteerd. Behalve ‘spraakgeluiden’ hanteert Poll bij zijn SoundTablet ook andere, niet op spraak gebaseerde geluiden. Een conservatoriumstudent heeft een verzameling geluiden ontworpen. Met behulp van ziende proefpersonen is vervolgens bepaald welke geluiden het beste pasten bij de weer te geven handelingen. Poll hield zo uiteindelijk twintig geluiden over die elk een statusverandering in MS Windows weergaven. Een geluid is slechts actief wanneer de muis op een bepaald object staat. Dit is gedaan om irritatie tegen te gaan die zou kunnen ontstaan door te lange wachttijden.
Trekken
Overigens wijkt de ‘look and feel’ van de SoundTablet in een aantal opzichten af van die van MS Windows. De ‘scroll bar’, het mechanisme waarmee door de inhoud van een venster gebladerd kan worden, zou bij de SoundTablet bij handhaving van de ‘look and feel’-filosofie resulteren in auditieve aankondigingen van de passerende bestanden. Het is echter nogal ingewikkeld om relevante informatie over deze verschillende typen bestanden te geven. In plaats van een scroll bar te gebruiken kan een blinde gebruiker zelf aan een bestand ‘trekken’. De bestanden uit de omgeving schuiven mee. Ook de buttons waarmee men vensters kan manipuleren (een pictogram van een venster maken, vergroten of verkleinen van een venster, de button om een venster te sluiten) zijn in de SoundTablet anders vormgegeven. De buttons zijn klein en voor blinden lastig te lokaliseren. Ze zijn daarom bij elkaar ondergebracht in een ‘speed menu’.
In zijn proefschrift beschrijft Poll een aantal testen die zijn uitgevoerd met blinde proefpersonen. De SoundTablet bleek voor hen een geschikt hulpmiddel te zijn om te werken met grafische interfaces. Bovendien gaf de SoundTablet blinde gebruikers toegang tot functies van de grafische interface die andere, commerciële systemen niet gaven. Onder andere om die reden is er interesse uit het bedrijfsleven voor de SoundTablet.