Cultuurverschillen
De inspectie denkt een verklaring gevonden te hebben voor dit grote verschil. HBO-studenten die uiteindelijk het diploma niet zullen halen, kosten de hogescholen alleen maar geld. Uit gesprekken met bestuurders in het HBO blijkt dat dit een belangrijke reden was om een bindend studieadvies in te voeren. In het wetenschappelijk onderwijs gelden andere regels voor het bedrag dat een universiteit per student krijgt; daarin ontbreekt de prikkel om studenten die dreigen te mislukken snel weg te sturen.
Overigens blijkt uit het rapport van de inspectie dat ook cultuurverschillen een rol spelen. Aan de universiteiten is men eerder geneigd studenten hun eigen keuzes te laten maken. Dat kan een verklaring zijn voor het gegeven dat hogescholen ook in andere opzichten hun taak beter vervullen. Zo geven ze hun studieadviezen vaker op tijd. Volgens de wet moet een advies voor 1 september gegeven worden. Maar de inspectie vindt dat studenten uiterlijk 1 juli een advies (of anders een pre-advies) moeten krijgen; zij kunnen dan nog uitwijken naar een andere opleiding. Tweederde van de hogescholen voldoet aan deze inspectie-richtlijn, terwijl aan de universiteiten slecht 56 procent die haalt.
Studiebegeleiding
Ook de relatie tussen het studieadvies en de studiebegeleiding is in het HBO beter geregeld. Optimaal noemt de inspectie die relatie als er onder meer een goed studievoortgangssysteem is en als er begeleidingsgesprekken met studenten gevoerd worden. Slechts 28 procent van de HBO-opleidingen heeft de zaak in dit opzicht volledig op orde; aan de universiteiten is dat slechts 7 procent.
De inspectie doet nauwelijks uitspraken over het effect van studieadviezen. Zolang een negatief advies niet bindend is, volgt lang niet elke student het op; en wie dat wel doet, was vaak toch al van plan iets anders te gaan doen. Toch durft de inspectie de stelling aan dat ruimere invoering van een bindend studieadvies het doel dat minister Ritzen daarmee heeft - het voorkomen van studie-uitval later in de studie en het rechtzetten van foute studiekeuzes - dichterbij brengt. De inspectie maakt dat op uit het gegeven dat studenten die een negatief advies negeren, later vaker dan gemiddeld alsnog uitvallen.