Dienst Overige Zaken

Even een keuze maken?

De Nederlandse overheid spendeert per jaar bijna 3 miljard gulden aan onderzoek. Veel te weinig volgens de opiniemakers die zwaaien met statistieken waaruit blijkt dat het buitenland veel meer over heeft voor onderzoek. De vraag is nu wat gaan we hier aan doen. Laten we even aannemen dat u mij de vrijheid geeft om het onderzoekbeleid in Nederland te bepalen voor de komen-de jaren. Ik zou dan kunnen beginnen met het inhuren van een adviesbureau. Ons land telt duizenden adviesbureaus, de hoogste concentratie ter wereld, dus keuze genoeg. Het adviesbureau komt echter met een duur rapport waar in staat dat de overheid te weining spendeert aan onderzoek. Dat werkt dus niet!
Met uw permissie volg ik mijn eigen inzicht en eerst gaan we saneren om vervolgens te kijken waar we moeten versterken. Laten we beginnen met de oudste wetenschappen: theologie en astronomie. Theologie ligt een beetje gevoelig in ons land. De Leidse filosoof Herman Philipse trok vorig jaar nogal de aandacht met zijn boekje Atheïstisch Manifest waarin hij het bewijs leverde dat God niet bestaat en als eis stelde dat de theologie van alle universiteiten moest worden verwijderd en de vrijkomende gelden besteed moesten worden aan de echte wetenschappen. Philipse heeft natuurlijk gelijk wanneer hij stelt dat God voor hem niet bestaat, maar voor veel Nederlanders bestaat God (nog) wel. Uit culturele en sociologische overwegingen stel ik dan ook voor om ruimte te geven voor geprivatiseerde leerstoelen, dat wil zeggen de kerkgangers betalen, dan hebben ze ook directe inspraak op de gewenste theologische stromingen. We hebben nu nog niet veel bespaard, misschien een paar miljoen gulden?
Dan gaan we naar de astronomie, ook al zo’n gebied met diepe historische wortels. Nederland is uniek op het gebied van de sterrenkunde en heeft een grote internationale reputatie. Maar heeft het wel zin om een aantal dure instituten aan de praat te houden en astronomen op te leiden die in ons land toch geen baan kunnen vinden? De meeste Nederlanders zijn meer geïnteresseerd in astrologie dan in astronomie. Mijn voorstel is, we laten één instituut voor de astronomie intact en we vestigen een bijzondere leerstoel astrologie, gefinancierd door een damesblad, bij de meest gerede geprivatiseer-de Faculteit der Godgeleerdheid. We hebben nu enkele tientallen miljoenen bespaard, het gaat nog niet zo hard. Laten we eens een grote vis pakken, bijvoorbeeld economie. Na het overlijden van de grote econoom en Nobelprijswinnaar prof. J. Tinbergen in 1994 zijn de Nederlandse economen van slag geraakt. De visie van de sociaal bewogen Tinbergen inzake een maakbare samenleving is inmiddels onderuit gehaald en geen wonder dat zijn veel minder getalenteerde wetenschappelijk nageslacht nu totaal de kluts kwijt is. In het boekje Telgen van Tinbergen (Van Dalen en Klamer, 1996) lees ik dat de stelling ‘Het minimumloon verhoogt de werkloosheid onder jonge en ongeschoolde arbeiders’ wordt onderschreven door bijna honderd procent van de economen die VVD stemmen en wordt tegensproken door een meerderheid van de linkse economen. De objectiviteit, toch een kenmerk van een echte wetenschap, is dus volledig zoek. Dit is slechts één voorbeeld, maar ik heb te weinig ruimte in deze rubriek om alle vermeende basisprincipes van de economie systematisch onderuit te halen. Mijn voorstel is, schrap de economie van de universiteiten en in het kielzog ook de bedrijfskunde (zie mijn vorige bijdrage: ‘Even naar Twente’). Natuurlijk hebben we in Nederland goed opgeleide accountants, controllers en andere ‘bean counters’ nodig, maar die kunnen we ook opleiden via private instituten (Schoevers, en dergelijke) zonder een vermeende academische status.
Zo, nu hebben we eindelijk een flinke besparing, tenminste honderd miljoen. Over sociologie en psychologie wil ik niet schrijven. De psychologie trekt erg veel meisjes en straks is iedere Nederlander getrouwd met een psychologe of heeft een schoonzus die dat nobele vak heeft bestudeerd, en misschien is dat wel gunstig voor ons nationaal (onder)bewustzijn.
Wat doen we met de medische wetenschappen? De academische ziekenhuizen kosten ons meer dan 600 miljoen per jaar en verlengen de doodstrijd van veel patiënten op weliswaar steeds pijnlozere, maar wel uiterst kostbare wijze. Ik stel voor om dit budget met 25 procent te korten en tien miljoen te geven aan werkloze psychologen en sociologen om een campagne te starten met als thema: ‘Dood-gewoon’.
Rest ons de sector natuur & techniek, naast de medische hoek ook een dure grappenmakerij. Na de Tweede Wereldoorlog vonden we atoombommen en kernenergie interessant en van groot belang. Handige fysici zijn in dat gat gesprongen en in een mum van tijd stond in ons land een aantal grote en uiterst kostbare FOM-instituten (Fundamenteel Onderzoek der Materie). Ze staan er nog steeds en doen natuurlijk uiterst waardevol en wetenschappelijk hoogstaand werk, dat wordt gepubliceerd in zeer vooraanstaande tijdschriften en misschien wel wordt gelezen door tien collega’s in het buitenland. Alleen, waar is de maatschappelijke inbedding gebleven sinds de slogan ‘Liever een Rus in bed dan een kruisraket?’. Schrappen dus, besparing weer een kleine honderd miljoen.
Dan komen we bij de harde techniek. TOP-instituten is het modewoord en het ministerie van Economische Zaken wil zelfs het astronomisch bedrag van 55 miljoen gulden per jaar beschikbaar stellen voor vijf beoogde TTI’s (Technologische TOP-instituten), waarbij de industrie de gebieden mag aangeven. Inmiddels zijn twintig voorstellen voor beoogde TTI’s ingediend en dat betekent keuzes maken. Ai, een pijnlijk probleem in ons consensus-landje en straks zullen we dan ook wel twintig TOB-instituutjes krijgen. Er mochten immers ook maar vijf (excellente) onderzoekscholen komen en we hebben nu over de honderd uiterst excellente schooltjes. Uiteraard gunnen we onze industrie als sparringpartner en kweekvijver voor jong talent een technologisch TOP-instituut en in mijn bezuinigingsmodel hebben we inmiddels ook bijna een half miljard per jaar beschikbaar. De grote industrie in ons land besteedt jaarlijks vier miljard aan onderzoek. Shell maakte dit jaar in het eerste kwartaal een winst van meer dan vier miljard gulden. Unilever spendeert per jaar zeven miljard aan reclame om ijsjes en zeep te verkopen. Kortom, via een aantrekkelijke fiscale regeling (een uitbreiding van het Bartels-model) legt de industrie ook nog een half miljard op tafel. Met een miljard per jaar organiseren we het grootste publiek-private instituut ter wereld, midden in het beoogde industriële hart van Nederland (Eindhoven). Rest nog de vraag: hoe komen we aan TOP-talent? Mogen we de zaadbank van Nobelprijswinnaars gaan aanspreken? Maar hoe komen we dan aan geschikte baarmoeders? Heeft Nederland überhaupt wel talent in huis voor (top)onderzoek? Zo niet, dan kunnen we pas flink besparen.

Piet Lemstra

In de rubriek ‘Dienst Overige Zaken’ schrijven prof.dr.ir. J.D. Janssen, prof.dr. P.J. Lemstra, prof.dr.ir. H.E.H. Meijer, dr. J.W. Nienhuys, drs. M. Pieterson, prof.dr. F.W. Sluijter, drs. A.J. Vervoorn en dr.ir. E.G.F. van Winkel.