Universiteiten behouden onderzoeksgelden

door Frank Steenkamp HOP

Het plan om een groot bedrag van de universiteiten te verplaatsen naar onderzoekorganisatie NWO is van de baan. Wel moeten de universiteiten zelf 200 miljoen gulden vrijmaken voor stimulering van onderzoekscholen, en krijgt NWO een zware stem bij de selectie van een beperkt aantal top-scholen. Met dat laatste is waarschijnlijk 100 miljoen gulden gemoeid.

Dit is het resultaat van vertrouwelijk overleg dat de VSNU deze zomer heeft gevoerd met landelijk onderzoekfinancier NWO. Minister Ritzen heeft dit akkoord goeddeels overgenomen, zo is inmiddels uitgelekt. Het plan van VSNU en NWO komt met enkele aanpassingen in het op Prinsjesdag verschijnende Wetenschapsbudget. De TU Delft maakt bezwaar tegen het plan: de verwachte herverdeling van geld zou tot onnodig veel ontslagen kunnen leiden.
In mei adviseerde een internationale adviescommissie de bewindsman nog om minstens 150 miljoen gulden over te hevelen naar NWO. Deze organisatie zou als enige in staat zijn om -in landelijke competitie- de wetenschappelijke top van ons land te versterken. Maar de universiteiten riepen direct dat zo’n overheveling tot hoge reorganisatiekosten zou leiden; en NWO- directeur Van Duinen toonde wel begrip voor dat bezwaar. Voor de VSNU was dat reden om met NWO te gaan praten. En met succes. In het door Ritzen gesteunde ‘ambitieuze arrangement’ tussen beide partijen mogen de universiteiten hun onderzoeksgeld voorlopig houden. Maar ze moeten er wel iets voor terugdoen. Ze gaan geleidelijk 200 miljoen gulden per jaar reserveren voor stimulering van onderzoekscholen. De helft dient voor bescherming van erkende onderzoekscholen tegen bezuinigingen. De andere 100 miljoen is bestemd voor de absolute top van die scholen, waarvan de selectie in handen wordt gelegd van NWO.

Gevoelig
Die selectie van top-instituten is het gevoeligste deel van de afspraak. Vele faculteiten moeten immers straks bloeden om een klein aantal onderzoekscholen te kunnen belonen met extra miljoenen. Wat dat betreft is het verschil met het weggeven van 100 miljoen aan NWO in feite niet zo groot.
De TU DElft is om die reden zelfs tegen het hele akkoord. Collegevoorzitter De Voogd doorbrak daarom bij de opening van het studiejaar het stilzwijgen over de plannen. Zijn bestuur is ‘zorgelijk’ gestemd over de dreigende herverdeling van geld, en de bestuurlijke inmenging van NWO. Ondanks deze bezwaren heeft de VSNU de onderhandelingen deze zomer voortgezet. Bij het uitwerken van de procedures wil men de schade voor de universiteiten beperken. In dat verband is er de laatste weken nog hevig touwgetrokken over het aantal topinstituten. De minister wil er slechts 10, de universiteiten hielden vast aan het dubbele. Dat zou immers meer mogelijkheden bieden voor 'eerlijke' verdeling van het geld. Tot begin deze week was in bestuurlijke kringen onduidelijk of deze kwestie is opgelost. Daarmee ligt er mogelijk een bom onder het akkoord. De universiteiten krijgen vijf jaar om de 200 miljoen gulden vrij te maken. Onduidelijk is nog of ze daar al in 1997 mee beginnen. Vorige maand was er nog sprake van dat dat niet zo was; minister Ritzen zou dan eenmalig 30 miljoen bijdragen om toch al met de stimulering te kunnen beginnen. Overigens moet NWO wel iets terugdoen voor de verkregen invloed bij de universiteiten. Ze gaat ook zelf 100 miljoen gulden in de eigen begroting vrijmaken voor het stimuleren van onderzoekscholen. En NWO gaat reorganiseren. De versnippering in vele stichtingen met kleine budgetjes moet wijken voor een structuur die past bij subsidies in ‘grote brokken’. Bovendien worden de eigen NWO-instituten (en die van de KNAW) op afstand gezet, om ze te onderwerpen aan eenzelfde regime van competitie en stimulering als de universitaire onderzoekscholen.

Ritzen-hoogleraren In het Wetenschapsbudget wordt ook het plan voor ‘Ritzen- hoogleraren’ uitgewerkt. Er wordt extra geld vrijgemaakt om jonge hoogleraren aan te stellen in vakgebie-den waar de vergrijzing toeslaat. Komend jaar gebeurt dat bij chemie, het jaar daarop bij letteren. Hoe dit precies gefinancierd wordt, is nog niet helemaal duidelijk.
Over een andere kwestie in de onderzoeksfinanciering valt nog geen duidelijkheid te krijgen. Ritzen heeft er naar verluidt tot het laatste moment mee geworsteld. Het gaat om de uitspraak waarmee de Raad van State in mei een streep haalde door zijn beslissing uit 1992, om vier kleine universiteiten extra onderzoeksgeld te geven ten koste van de anderen. Om die ingreep goed te maken zou Ritzen aan negen instellingen in elk geval eenmalig zo’n 100 miljoen gulden moeten teruggeven. Op Prinsjesdag zal blijken of hij daar toch nog onderuit denkt te komen.