Volgens Kapitza heeft de wereldpopulatie zich lange tijd in een vrij flauw omhooggaande, lineaire lijn ontwikkeld. Vooral in deze eeuw echter gaat de curve steil omhoog, tot schrik van menig demograaf. Kapitza stelt echter iedereen gerust: er is sprake van een hyperbool, waarvan het hoogtepunt binnen zeer afzienbare tijd bereikt wordt, en wel in het jaar 2007.
Adam en Eva
Op dit moment lopen er op aarde zo’n 5,7 miljard mensen rond. Per dag komen er 250.000 bij, gelijk aan het inwonertal van Eindhoven, zo hield Kapitza zijn toehoorders voor. Dat zijn 90 miljoen mensen per jaar. Mensen maken elkaar graag bang met extrapolaties van deze getallen, die er natuurlijk toe leiden dat we over honderd jaar geen plaats meer hebben om te staan op aarde. Om de een of andere reden wordt die aanwas van 90 miljoen mensen per jaar alleen maar geëxtrapoleerd naar de toekomst toe. Als je dezelfde redenering toepast op het verleden, dan zouden Adam en Eva eigenlijk al onze grootouders zijn. We hebben een betere formule nodig, aldus Kapitza.
Die formule bestaat al. Om die toe te passen, is een bepaalde aanname noodzakelijk. Kapitza bekijkt de wereldbevolking als één groot systeem, zonder rekening te houden met de verschuivingen binnen dat systeem. Dat vergemakkelijkt de zaak aanzienlijk. Migratie bijvoorbeeld behoeft niet te worden betrokken bij de berekeningen. Het enige dat telt is het aantal geboortes en sterfgevallen op wereldschaal. Kapitza presenteerde met deze aanname een formule die over een grote periode heel goed aangaf hoe de wereldpopulatie zich ontwikkelt. Deze formule -van de Amerikaanse geleerde H. von Foerster- geeft echter aan beide uiteinden van de schaal nogal onverwachte effecten. ‘In the year 2025 the world population carries off into infinity’, aldus een ironische Kapitza. Aan de andere kant van de schaal blijkt dat er ongeveer tien mensen getuige waren van de Big Bang. Waarschijnlijk kosmologen, aldus Kapitza. ‘Of managers’, zei iemand in de zaal, ‘om het geheel in goede banen te leiden.’
Dag des Oordeels
Wat de formule ontbeert is een cut off, een methode die volgens Kapitza niet ongebruikelijk is in de theoretische fysica. In de formule van Foerster voert Kapitza een tijdconstante in van 42 jaar, de tijd van een menselijk leven en de tijd van menselijke vermenigvuldiging. De uitkomsten van de formule sporen dan goed met de gegevens die we hebben over de demografische ontwikkelingen in het verleden, bijvoorbeeld de uitkomst dat de mens ongeveer 4,4 miljoen jaar geleden ontstaan is. Maar ook andere uitkomsten blijken volgens Kapitza te kloppen met de werkelijkheid.
Als de uitkomsten in het verleden kloppen, dan kan de formule ook voorspellen wat er in de toekomst gaat gebeuren met de wereldbevolking. De formule levert een hyperbool op, wat betekent dat de wereldbevolking na een piek ook weer zal gaan dalen, met dezelfde snelheid als het is gegroeid. Aanvankelijk zal het aantal mensen op aarde dus zeer snel dalen, maar naarmate de tijd verstrijkt, zal de daling minder snel gaan.
De piek van de hyperbool ligt in het jaar 2007, volgens de berekeningen van Kapitza. Velen van ons zullen dus in staat zijn de overgang van de wereldbevolking in een dalende curve mee te maken. En het zal geen Dag des Oordeels in 2025 zijn, zo hield Kapitza de luisteraars voor.
In de theorie van Kapitza werkt de wereldpopulatie als een zelforga-niserend en zichzelf corrigerend systeem, los van allerlei storende invloeden als de pestepidemie in de veertiende eeuw en de twee wereldoorlogen. Over dergelijke rampen kwam de mensheid, als het om bevolkingsaantallen gaat, snel heen. En deze ‘zelforganisa-tie’ zorgt er volgens Kapitza ook voor dat er op aarde nooit gebrek aan grondstoffen zal zijn.
Na 2007 zullen we weten of Kapitza gelijk heeft. Als dat niet het geval is, hebben we nog pakweg twintig jaar om ons voor te bereiden op de Dag des
Oordeels.
Prof.dr. Serguei Kapitza (1928) was van 1956 tot 1965 docent aan het Instituut voor Natuurkunde en Technologie in Moskou. Vanaf 1965 is hij hoogleraar in de natuurkunde aan hetzelfde instituut. Hij houdt zich onder andere bezig met de volgende onderzoeksgebieden: aërodynamica, elektrodynamica, wetenschapsgeschiedenis, bevolkingsvraagstukken en onderwijs. Kapitza is lid van diverse internationale fora, bijvoorbeeld de Club van Rome. Hij is actief op het gebied van wetenschapspopularisering. Zo is hij lid van de redactieraad van het tijdschrift ‘Public Understanding of Science’ en betrokken bij Russische tv-programma’s over wetenschap en samenleving.
Prof.dr. Serguei Kapitza
Foto: Bram Saeys