spacer.png, 0 kB
Volg Cursor via Twitter Volg Cursor via Facebook Cursor RSS feed
spacer.png, 0 kB

spacer.png, 0 kB
Cursor in PDF formaatCursor als PDF
PrintE-mail Tweet dit artikel Deel dit artikel op Facebook

Umbilly I werd maar schoorvoetend aanvaard

5 juni 2008 - Het ‘vlieg-tuig’ Umbilly I van de Belgische kunstenaar Panamarenko (pseudoniem van Henri van Herreweghe) kon niet op veel enthousiasme rekenen toen er eind jaren zeventig op de campus een plek voor moest worden gevonden. Na ruim dertig jaar heeft de universiteit het kunstwerk echter aanvaard en in de armen gesloten. Op de eerste Dag van de Kunst aan de TU/e, vandaag 5 juni, is een expositie, inclusief boekwerk, gewijd aan het kunstwerk.

Oud-collegevoorzitter drs. Henk ter Heege liep weg tijdens de officiële installatie van de Umbilly I op 7 november 1977. Hij kon er geen touw aan vastknopen en als hij heel eerlijk was vond hij het ook allemaal flauwekul. Ook de faculteit Werktuigbouwkunde was niet gecharmeerd van het idee dat het kunstwerk een plek zou krijgen in de W-hal tussen de andere technische opstellingen van de faculteit.

Hoogleraar-beheerder prof.ir. Wim Koumans was van mening dat deze uiting van vrije inventie en creativiteit niet meer aansloot bij zijn afdeling. Volgens Koumans was men ‘tegenwoordig met handen en voeten gebonden aan de eisen die de industrie stelt’. De vroegere vrijheid zou men wel weer willen herstellen, maar daar konden ze geen kunstenaar bij gebruiken. Een interessante opvatting gezien in het licht van de tegenwoordige tijd, waarbij aan de TU/e de banden met het bedrijfsleven steeds nauwer worden aangehaald.

Panamarenko (Antwerpen, 1940) kijkt overigens met veel ironie terug op die roerige beginperiode van zijn kunstwerk, dat hij zelf met zijn Volkswagen cabriolet kwam afleveren. Dertig jaar later zegt hij er het volgende over: “Zo’n hogeschool is een kweekschool voor mensen met veel kapsones. Weet u wat die onnozele professorkes zeiden toen ik op de Technische Hogeschool kwam? Van die vliegtuigjes kun je er waarschijnlijk nog veel meer maken? Ik zei: ja, dat zal ik dan wel doen ook.”

Het relaas over de moeizame strijd die de Kunstcommissie moest doorstaan om het kunstwerk geaccepteerd te krijgen, is terug te lezen in een fraai boekwerk dat vandaag, 5 juni, wordt uitgebracht tijdens de officiële opening van de expositie ‘The return of Umbilly I’ in Vertigo. Dit, in het kader van de eerste Dag van de Kunst aan de TU/e. De Kunstcommissie gaat voortaan jaarlijks op die dag kunstwerken uit de collectie naar voren halen. Umbilly I bijt het spits af.


Panamarenko (2007)

Confrontatie
In het boek staan artikelen over onder meer de fascinatie die Panamarenko heeft met wetenschap. Kunsthistoricus dr. Jacob Voorthuis beschrijft een confrontatie die de Belgische kunstenaar in 1981 aanging met de vooraanstaande natuurkundige hoogleraar Walter Lewin van MIT. Panamarenko probeerde de Amerikaanse hoogleraar te overtuigen van zijn theorie over hoe de wereld in elkaar steekt. Die uitwisseling van gedachten, waarbij Lewin de theorie trachtte te ontmaskeren als zijnde volkomen onzinnig, ontspoorde totaal. Op het eind stonden de twee opponenten bijna vijandig tegenover elkaar. Voorthuis noemt het ‘een Babylonisch epos, een communicatief drama’. Voor de kunsthistoricus is het niet van belang of de theorie klopt, maar wel of Panamarenko het zelf gelooft. Want geloof is slechts interessant voor een ander in de praktische uitwerking, meent Voorthuis.

En ook over die uitwerking in de vorm van allerhande ‘vlieg-tuigen’ is in het boek veel te zien en te lezen. Begin jaren zeventig raakt Panamarenko gefascineerd door vliegmechanismen van insecten. Op basis daarvan maakt hij een aantal ontwerpen om die principes voor de mens toepasbaar te maken. Zo ook bij de Umbilly I, waarbij een piloot door aandrijving via pedalen de vleugels kan laten trillen. Kunstconservator Gerard Verhoogt schrijft in zijn bijdrage dat Panamarenko in zijn carrière enorm veel heeft gebouwd: vliegtuigen, ruimteschepen en UFO’s, maar ook auto’s, een duikboot en de Archeopatrix, een vogelrobot met zonnecellen. Want vanuit zowel technisch als artistiek oogpunt is voor hem juist het bouwen zelf belangrijk. “Het gaat erom een erg goed gevoel te krijgen met de fysische werkelijkheid”, zo vertelt de kunstenaar. “Als je nooit iets doet en alles is conceptueel, dan klopt alles. Maar als je wilt hebben dat het juist is, dan moet ik dat dus maken en zien. Daarom moet je van alles bouwen, om te weten wat het is. Anders blijft je voor eeuwig filosoferen.”

Na een aantal omzwervingen belandde de Umbilly I, die de laatste jaren ook veelvuldig in bruikleen wordt gegeven, bij de faculteit Bouwkunde. Daar hangt het fragiele vliegtuigje boven de maquettewerkplaats. Op de tentoonstelling, die van 5 tot en met 26 juni te zien is in Vertigo, staat ook een variant die Panamarenko in 1984 maakte: de Rug Umbilly IV. Tevens zijn de originele ontwerptekeningen te zien, naast ander grafisch werk. In opdracht van de Kunstcommissie maakte Phocas Kroon de documentaire ‘Umbilly has landed’. Hierin komt de geschiedenis van de het kunstwerk op de TU/e aan de orde, met historische beelden en interviews met betrokkenen, waaronder de kunstenaar zelf. Voorafgaand aan de tentoonstelling zijn er met studenten van Industrial Design en Bouwkunde workshops gehouden rond de werkwijze van Panamarenko. De verrassende resultaten hiervan worden eveneens tentoongesteld./.


Panamarenko: ‘Rug Umbilly IV (1984). Deweer Art Gallery.
Foto: Gerald Van Rafelghem