In het voorwoord van het boek schrijft prof.ir. Jan Westra, decaan van de faculteit Bouwkunde, dat ondanks het feit dat het Cityplan Eindhoven nooit is gerealiseerd, de betekenis ervan voor de architectuur en stedenbouw toch zeer groot is geweest. ‘Niet alleen in de Eindhovense context, maar ook als papieren plan dat eind jaren zestig bijdroeg aan de theoretische discussie over het vak. Het denken over de stad in termen van tabula rasa, lineair en productmatig, sloeg om naar organisch, historisch, meerlagig en procesmatig’, zo schrijft Westra. Voor Eindhovenaren en andere belangstellenden is het daarnaast echter uitermate boeiend om veertig jaar na dato eens terug te lezen en te zien hoe het Eindhovense centrum er ook uit had kunnen zien. Want de plannen waren uiterst ambitieus en ook de schaal waarop ze zouden worden uitgevoerd, was ongekend. De Markt zoals we die nu kennen, zou niet meer bestaan en het populaire uitgaanscentrum het Stratumseind zou volledig verdwenen zijn.
“Het plan was duidelijk bedoeld om Eindhoven omhoog te stoten in de vaart der volkeren. Eindhoven, dat geen echt centrum heeft, wachtte als het ware op een dergelijk plan”, zo vertelt dr. Hans Schippers, werkzaam bij de faculteit Technologie Management en één van de auteurs van het boek. Schippers heeft zich verdiept in de maatschappelijke en politieke reacties op het plan. Dr.ir. Kees Doevendans en dr.ir. Jos Bosman, beiden werkzaam bij de faculteit Bouwkunde, namen de stedenbouwkundige en architectuurhistorische aspecten onder de loep.

Van den Broek (links) en Bakema werkend aan het ontwerp van het gebouw van Civiele Techniek van de TU Delft.

Tijdsgeest
De plek waar het Cityplan gerealiseerd zou moeten worden, lag tussen de Vestdijk, de Marktstraat en de Rechtestraat, met aan de zuidzijde de Dommel. Het belangrijkste onderdeel was een vierhonderd meter lang en veertig meter hoog ruggengraatgebouw. In eerste instantie was de gemeente zeer tevreden over het plan van het Rotterdamse architectenduo, aldus Schippers. In de gemeenteraad kwam enkel kritiek van de Boerenpartij en bij het grote publiek was er maar weinig aandacht voor. “Men zag het weer als één van de vele ideeën van de gemeente, waar waarschijnlijk toch niets mee zou gebeuren”, zo vertelt Schippers. “Ook introduceerden Van den Broek en Bakema hun plan op een handige manier. Ze doseerden het, lieten er telkens kleine stukjes van zien. In het Van Abbemuseum was er destijds ook een tentoonstelling over, met een levensgrote maquette, waar je als bezoeker tussendoor kon wandelen. Er zaten zelfs lichtjes in, zodat je een indruk kreeg hoe het er ’s avonds uit zou zien.”
Waar liep het dan fout? Volgens Doevendans vond er eind jaren zestig een kanteling van de tijdsgeest plaats. Er kwam plots weer meer aandacht voor het verleden. Doevendans: “Het oude stadsplan werd weer belangrijk. Studenten en progressieve jongeren waren kritisch over de plannen, die een groot deel van het oude centrum zouden doen verdwijnen.” Er werden twintig bezwaarschriften ingediend, die uiteenlopend van aard waren. Ook veertien Eindhovense architecten pleitten voor terughoudendheid bij de vernieuwing van het stadshart. Er werden zelfs teach-ins georganiseerd om de burgers meer inspraak te geven. “Het was duidelijk dat de positieve stemming voor het plan was omgeslagen”, aldus Schippers.
Om nog iets van het oorspronkelijke plan te redden, hebben Van den Broek en Bakema nog een tiental varianten bedacht, maar ook dat mocht niet meer baten. In augustus 1974 werd per Koninklijk Besluit bekendgemaakt dat aan het Bestemmingsplan Binnenstad Eindhoven, zoals het Cityplan officieel heette, in zijn geheel goedkeuring was onthouden./.

Wie meer over de plannen wil lezen en zien: bij Walburg Pers is het boek ‘Cityplan Eindhoven (1967-1970).
Het modernste ontwerp voor de stad’ verschenen, en van 29 september tot en met 28 oktober is in het Van Abbemuseum de gelijknamige tentoonstelling te zien.