‘Persuasive technology’ -‘overtuigende technologie’- is een centrale term in het huidige onderzoek van de capaciteitsgroep Human-Technology Interaction (HTI), die wordt geleid door prof.dr. Cees Midden. Het draait om de vraag hoe je wenselijke gedrag, zoals gezond leven of milieuvriendelijkheid, kunt bevorderen. Hoewel veel mensen een positieve houding hebben tegenover dit soort zaken, is dat helaas niet altijd terug te vinden in hun gedrag. Om hier iets mee te kunnen, wil je gedrag kunnen voorspellen, en HTI beschikt over de theoretische en methodische ‘tools’ om dat te onderzoeken, vertelt Midden.

De Poolse Kasia Byrka, die maandag 22 juni bij Midden promoveerde, onderzocht het verband -of juist de afwezigheid hiervan- tussen houding en gedrag. In de wereld van de sociale psychologie, waar Midden zelf uit afkomstig is, is de overheersende mening dat iemands houding en hoe diegene over bepaalde zaken oordeelt, niet zoveel zegt over het gedrag dat hij zelf zal vertonen. Toch, zo blijkt uit Byrka’s onderzoek, is er wel degelijk een methode waarmee je uit voorgaande gedragingen kunt afleiden hoe iemand zich in de toekomst zal opstellen. Het uitblijven van gewenst gedrag kan dan ook vaak prima verklaard worden door de moeite die dat gedrag kost: het draait vooral om ‘tegenwerking’ uit de omgeving. Midden: “Veel mensen willen wel een superzuinige auto kopen, maar die zijn nog erg duur en moeilijk te verkrijgen. Hetzelfde geldt in zekere zin voor zonnepanelen: die zijn nog vrij exotisch, te weinig mensen weten daar genoeg van.”

Robots
Momenteel steekt HTI veel werk in het ontwikkelen van slimme systemen die gebruikers aansporen om zuiniger om te gaan met energie. “Dat is heel simpel begonnen met een infobalkje op wasmachines, dat aangaf hoeveel energie het gekozen programma zou kosten. Eerst op gesimuleerde machines hier in het lab en later in samenwerking met Miele op echte wasmachines. Dat leverde al bijna twintig procent energiebesparing op.”

Dat is volgens Midden hoopgevend als men bedenkt dat er nog veel geavanceerdere systemen mogelijk zijn, zoals robots die sociale feedback geven om het gedrag van de gebruiker te beïnvloeden. “Als ik mijn studenten vraag of ze gevoelig zijn voor complimenten van een voorgeprogrammeerde robot, zeggen ze altijd ‘nee’. Maar in het lab blijkt dat mensen wel degelijk hun gedrag veranderen op grond van reacties van robots. Zo hebben we een experiment gedaan met een robotkat, de ‘iCat’ van Philips, die we programmeren om dialogen te voeren en die ook emotionele gezichtsuitdrukkingen vertoont om zijn boodschap kracht bij te zetten.”

HTI werkt samen met groepen van de faculteiten Werktuigbouwkunde, Industrial Design en Bouwkunde, en straks ook met Technische Natuurkunde in het nieuwe High Potential Research Program ‘I-lighting the World’. Midden: “We zijn al langer bezig met onderzoek naar de invloed van licht op mensen. Daglicht is echt essentieel voor de gezondheid en het welbevinden. Het beïnvloedt stemmingen en prestaties. We willen met slimme technologie meer daglicht in gebouwen brengen, of daglicht nabootsen met de nieuwste generatie lichtbronnen, zoals OLEDs.”

Licht gaat vaak samen met beeld, zoals in een raam. Het gezamenlijke effect van licht en beeld roept volgens Midden veel onderzoeksvragen op. Natuurervaringen werken bijvoorbeeld stressverlagend: “Patiënten in ziekenhuizen met uitzicht op natuur herstellen sneller.” Over de mogelijke rol van HTI in dit project zegt hij: “Je moet je voorstellen dat er een prototype wordt gemaakt van zo’n beeldscherm of lichtbron en dat wij onderzoeken hoe dat inwerkt op het functioneren van de gebruiker. Van daaruit proberen we systemen te ontwikkelen die op een optimale manier zijn afgestemd op de mens.”

Ethische vragen
Midden en zijn collega’s doen ook mee in een onderzoeksprogramma naar persuasive technology, waarbij intelligente systemen voor in auto’s worden ontwikkeld. Dit onder meer met filosoof prof.dr. Anthonie Meijers en automotiveprof dr.ir. Maarten Steinbuch van Werktuigbouwkunde. De auto’s moeten veiliger en milieuvriendelijker rijden doordat gas geven en remmen, of van baan wisselen wordt geautomatiseerd. Dat vereist dat de automobilist bereid is een deel van de controle over de auto uit handen te geven. Hoe kun je dat zodanig vormgeven dat de automobilist dit accepteert? En welke ethische vragen -vooral rond aansprakelijkheid- zitten daaraan vast? Ook daar houden de onderzoekers van HTI zich mee bezig.

In de ultieme variant wordt persuasive technology zo ingericht dat het mensen onbewust beïnvloedt: met een minimale cognitieve belasting, zoals Midden het uitdrukt. “Het blijkt dat mensen die informatie zo snel aangeboden krijgen dat ze het niet meer bewust verwerken, later toch handelen op basis van die informatie.” Daar kun je gebruik van maken, net als bijvoorbeeld van gekleurd licht dat onbewust vanuit de ooghoeken wordt waargenomen, de stemming van mensen toch beïnvloedt. “Maar daar moet je wel heel voorzichtig mee omgaan: je mag mensen uiteraard niet zomaar tegen hun wil beïnvloeden zonder dat ze dat zelf door hebben”, aldus Midden./.