Weinigen zullen na een lezing van Ionica Smeets nog beweren dat wiskunde saai is. Een uur lang wist Smeets -gepromoveerd wiskundige, wetenschapsjournalist en parttime onderzoeker- het publiek te boeien met een lezing over kansrekening. Vrijwel zonder formules –die had ze er in de vertraagde trein al uitgegooid- maar boordevol aansprekende voorbeelden die illustreren hoe belangrijk het kan zijn om je een beetje in kansrekening te verdiepen.

Van het veronderstelde verband tussen ijsverkoop en verdrinking, de verwachting dat er elke paar jaar een Lucia de B. opduikt, het aantal miljoenen jaren dat je met de Lotto moet meespelen om een goede kans te maken op de hoofdprijs en waarom met het licht aanslapen toch geen bijziendheid veroorzaakt, tot de bevindingen van Simpson, Benford en Bayes; Smeets –vooral bekend van haar column als ‘wiskundemeisje’ in de Volkskrant- bracht het helder en met gevoel voor humor.

Sommige aangestipte onderwerpen zullen bij de aanwezigen nog wel enige tijd blijven hangen. De paradox van de spelshow met de drie deuren (achter een van de deuren zit een prijs, je kiest een deur, de presentator opent een andere deur waar geen prijs achter zit; moet je nu bij je eerste keuze blijven, of alsnog switchen?) had Smeets niet op het programma staan, maar kwam toch aan bod omdat de organisatie er reclame mee had gemaakt voor de lezing. De allesbehalve intuïtieve conclusie: kies altijd de andere deur, dan is de kans op de prijs tweemaal zo groot.

Ook Simpsons paradox zal indruk hebben gemaakt: in sommige gevallen leidt het combineren van onderzoeksresultaten van verschillende groepen (mannen en vrouwen, of bijvoorbeeld leeftijdsgroepen) tot een bevinding die lijnrecht staat tegenover de conclusie die je kunt trekken voor elke groep afzonderlijk. Dit kwam aan het licht nadat in de jaren zeventig de universiteit van Berkeley relatief veel vrouwelijke studenten leek te weigeren. Toen de cijfers werden uitgesplitst per faculteit, was dit effect niet langer zichtbaar. Uiteindelijk bleken de faculteiten die meer vrouwelijke aanmeldingen trokken aanzienlijk meer studenten te weigeren (vanwege overinschrijving) dan de kleinere faculteiten die populair waren bij mannen. Hoewel percentagegewijs bij die faculteiten niet meer vrouwen dan mannen werden geweigerd, zorgde dit wel voor een totaalbeeld dat –onterecht- leek te wijzen op discriminatie van vrouwen.

Smeets sloot af met een anekdote die bewijst dat slim nadenken over statistiek levens kan redden: de wiskundige Abraham Wald overtuigde in de Tweede Wereldoorlog de Amerikaanse legerleiding van het feit dat je oorlogsvliegtuigen niet langer moest versterken op de plekken waar in de teruggekeerde vliegtuigen gaten zaten, maar juist op de plekken waar die gaten niet werden aangetroffen: op die plekken zaten natuurlijk gaten in de vliegtuigen die de beschietingen niet hadden doorstaan. In sommige gevallen kun je met gezond verstand dus toch een heel eind komen. (TJ)