“Ik wilde weten of sociaal ondernemen wel echt mogelijk is. Maar als je dat aan tien mensen vraagt, krijg je tien verschillende antwoorden.” Student Technology & Policy Marten Witkamp besloot het grondig uit te zoeken en van het onderwerp zijn afstudeerproject te maken. “Sociaal ondernemen hangt in tussen het klassieke ondernemen, waarbij het om winst draait, en het maatschappelijk middenveld, dat sociale doelen nastreeft. Het is het oplossen van sociale problemen met een zakelijke aanpak. De bedrijven draaien zoveel mogelijk op eigen inkomen.” Een bekend voorbeeld is de Grameen Bank, die microkredieten verstrekt in ontwikkelingslanden.

In Nederland is sociaal ondernemen nog niet zo groot. Witkamp: “Het zijn vooral eenmanszaken en kleine bedrijven, zoals Band op Spanning. Bedrijven betalen ze om de bandenspanning van het wagenpark op peil te houden. Milieuwinst en economische winst gaan daar goed samen.”

Witkamp onderzocht hoe het sociaal ondernemen in Nederland kan groeien zonder zijn kernwaarden te verliezen. “Je ziet bij Ben & Jerry’s-ijs dat het moeilijk is vanuit een kleine niche door te groeien naar een grotere markt, zonder concessies te doen. De ingrediënten moesten biologisch en lokaal geproduceerd zijn. Dat laatste was niet vol te houden toen Unilever ze overnam.”

Witkamp bezocht bedrijven en hun investeerders. Hij kwam tot de conclusie dat het veld moet professionaliseren: “De tijd van de cowboys is voorbij, het is tijd om diplomaat te worden.” Hij legt uit welke problemen kunnen ontstaan als de ondernemingen groeien. “Er ontstaat spanning tussen het maatschappelijk middenveld en de sociale ondernemers. Ze pakken dezelfde sociale problemen aan. Goede doelen en verenigingen leven van donaties en subsidies. Maar waarom zouden mensen nog doneren, als een bedrijf datzelfde probleem zonder extra steun kan aanpakken?” Nu is die concurrentie door de schaal van het sociale ondernemen nog geen probleem, maar dat zou wel kunnen komen. Witkamp adviseert ook dat sociale ondernemingen een eigen rechtsvorm krijgen. “In België en het Verenigd Koninkrijk is die er al. Er komt wel een rechtsvorm ‘maatschappelijke onderneming’ aan, maar in de uitvoering slaat Nederland de plank daar helaas mis.” Witkamp schreef twee papers waarin hij zijn onderzoek presenteerde. Hij hoopt ze te kunnen publiceren. Mensen die meer willen weten over sociaal ondernemen, raadt hij het boek How to Change the World - Social Entrepeneurs and the Power of New Ideas van David Bornstein aan. “Dat boek was voor mij de trigger. Dat was het moment dat ik wist dat ik er zelf ook iets mee wilde doen. Ik heb al ideeën, ik hoop dat dat goed uitpakt.”

Tekst: Anouck Vrouwe
Fotomontage: Rien Meulman