Het is 2020. Het bordje ‘Department of Mathematics’ wijst je de weg naar je faculteit. Je legitimeert je via een irisscan om toegang te krijgen tot het college, waar de docent in vloeiend Engels zijn college geeft. De cateringmedewerkster in de kantine begroet je met de woorden ‘Good afternoon’ en je medestudent vraagt je ‘Did you have a nice weekend’?

Een realistisch scenario? Wenselijk? Haalbare kaart? Het Engels moet de tweede taal aan de TU/e worden, zo staat beschreven in het Strategisch plan 2020. In een eerdere versie was sprake van het Engels als ‘official language’ - Engels als voertaal in plaats van het Nederlands. Maar dat zou volgens collegelid mr. Jo van Ham ‘op dit moment nog niet passen bij de TU/e’, zo laat hij in een reactie per mail weten. “Zeker op het gebied van het internationaliseren van het onderwijs is nog een lange weg te gaan. Het onderzoek is per definitie internationaal en de lingua franca daarbinnen is Engels. Bij het onderwijs werven we echter pas sinds de invoering van de bachelor-masterstructuur actief internationale studenten en bieden we het onderwijs in de master in het Engels aan. Ik verwacht dat de discussie om Engels als voertaal te hanteren opnieuw wordt gevoerd, bijvoorbeeld in het kader van de redesign bachelor curriculum.”

Een gemiste kans, vindt Willem van Hoorn het besluit om van het Engels niet de eerste maar de tweede taal te maken. Hij maakt bij de Dienst Personeel en Organisatie internationale medewerkers wegwijs binnen onze universiteit en zit in de werkgroep International Community - die hoofdzakelijk bestaat uit medewerkers van STU en deels van DPO. “We moeten steeds meer supra-regionaal werven en dit was een unique selling point geweest.” Overigens is Van Hoorn ook van mening dat de TU/e het moet ‘promoten en faciliteren’ om internationale studenten en medewerkers Nederlands te leren. “We moeten niemand verplichten, dat is een stap te ver.”

Vincent Merk, coördinator van het Center for Languages & International Communication (CLIC) aan de TU/e en ook betrokken bij de werkgroep International Community, is sterk voorstander van communicatie in zowel het Engels als het Nederlands. “Het moet én, én. Ik zeg altijd: ‘It takes two to tango’. Een internationale universiteit vereist inzet van twee kanten. We moeten studenten en medewerkers stimuleren om hun Engels of Nederlands te verbeteren en ze daarvoor de juiste tools geven. Engels moet een middel zijn, geen doel op zich.” Ook uit het debat over het Engels aan de TU/e dat Studium Generale in maart hield, kwam naar voren dat Engels of Nederlands leren geen verplichting moet worden, maar wel goed moet worden ondersteund. Exemplarisch was een uitspraak van een internationale studente: “No one’s ever died of speaking too many languages.”

CLIC verzorgt lessen voor studenten en medewerkers in het Engels en Nederlands, geeft cursussen interculturele communicatie, heeft een vertaalpunt en neemt taaltesten af. Volgens Desiree Breedt en Astri Keizer, twee van de vijf docenten Engels bij CLIC, doen TU/e’ers om verschillende redenen beroep op hun kennis en verschilt de behoefte van tijd tot tijd. “Je zag dat Engels belangrijker werd toen de grenzen begin jaren negentig open gingen. Tussen 2000 en 2003 was er minder geld voor lessen. Nu zie je dat de competitie tussen met name wetenschappers internationaal toeneemt en dat ze vooral aan hun presentatievaardigheden willen werken.”

Ook zien de docenten veel studenten die hun Engels willen bijspijkeren voor een studie of stage in het buitenland, of die na hun bachelor willen checken of ze de taal voldoende machtig zijn voor hun masterstudie.

Veralgemeniseren is moeilijk, maar de docenten zien wel ‘typerende’ fouten van hun cursisten - veelal Nederlanders maar ook internationale medewerkers en studenten. “Het Engels hanteert de tijden vrij strak, Nederlanders zijn daar vrijer in. Die gebruiken vaker kleine woordjes als ‘eventjes’ en ‘nou’. Engelstaligen zijn formeler, voegen het woord please toe aan ieder verzoek.” Al met al zijn de docenten te spreken over het niveau aan de TU/e. “Studenten vrezen dat hun uitspraak niet goed genoeg is, maar het is vaak beter dan ze denken.”

De docenten leggen de focus op ‘effectieve communicatie’. “We zeggen altijd ‘It’s not necessary to speak the Queen’s English.’ Zorg ervoor dat je je boodschap goed uitdraagt en wees consistent.” Volgens Breedt en Keizer wisselt het niveau van de geschreven communicatie aan de TU/e. “Ik vraag me af of iedereen gebruikmaakt van officiële vertalers. Het zou goed zijn als er afspraken worden gemaakt over het gewenste niveau.” Ook op het Engels in Cursor valt soms wat aan te merken. “Ik heb wel eens vertalingen gebruikt als oefenmateriaal voor de cursisten, ze moesten de fouten eruit halen.”

Waar het bij de ene faculteit, studievereniging of afdeling vanzelfsprekend is dat er in het Engels wordt gecommuniceerd, is het voor anderen logischer dat gesprekken, nieuwsbrieven en andere communicatie-uitingen in het Nederlands zijn. Als we naar het onderwijs kijken, zien we dat sinds het collegejaar 2009/2010 bijna alle mastervakken aan de TU/e in het Engels worden gegeven -met uitzondering van enkele vakken bij Bouwkunde. En vakken zonder internationale studenten worden ook nog wel eens in het Nederlands gegeven.

De vraag of ook het bacheloronderwijs in het Engels moet, blijkt een levendig discussiepunt te zijn aan de TU/e. Zo bleek ook tijdens het debat van Studium Generale in maart. Voorstanders noemen het een pluspunt als de universiteit hierin voorop loopt en verwachten dat het meer internationale studenten aantrekt. Bovendien voorkom je zo dat studenten ‘ineens’ na hun Nederlandstalige bachelor een Engelstalige master moeten volgen, bepleiten ze. Tegenstanders vrezen voor de kwaliteit van het onderwijs en denken dat Nederlandse studenten vanwege het Engels juist niet voor de TU/e kiezen. Een ander argument is dat het  jammer zou zijn als het Nederlands naar de achtergrond verdwijnt.

De bachelor bij Industrial Design is sinds de oprichting in 2001 Engelstalig, omdat relatief veel medewerkers uit het buitenland komen en veel studenten in een internationale werksetting terechtkomen, zo laat de faculteit weten. De opleiding Informatica stapt komend collegejaar over, in de hoop meer internationale studenten te werven. Bij Electrical Engineering en Industrial Engineering & Innovation Sciences zijn er ‘plannen’ om over te stappen. Een definitief besluit is nog niet genomen. Prof.dr.ir. Bart Smolders, opleidingsdirecteur bij Electrical Engineering: “Tweetalig onderwijs is een trend op het vwo. Het is daarom eigenlijk raar dat de TU/e-opleidingen nog steeds Nederlandstalig zijn. Er komen steeds meer buitenlandse PhD’s en docenten in de faculteit, die ik nu niet kan inzetten voor ons bacheloronderwijs. In de hightech industrie wordt vrijwel uitsluitend in het Engels gecommuniceerd.” Opleidingsdirecteur bij IE&IS dr.ir. Lex Lemmens: “Zeventig procent van de middelbare scholieren geeft aan dat zij bacheloronderwijs in het Engels eerder als positief dan als negatief zien.”  

Andere faculteiten zijn er nog niet uit of zien weinig soelaas in een overstap. “Onze instroom is redelijk en de verwachting is dat er met de ‘redesign bachelor’ meer Nederlandse studenten naar BMT komen”, stelt opleidingsdirecteur dr.ir. Marcel van Genderen. Opleidingsdirecteur prof.dr.ir. Henk van Tilborg (Wiskunde) wil kijken hoe het bij Informatica uitpakt: “Trek je meer studenten aan dan je mogelijk verliest? Ik hoop/verwacht dat de meeste scholieren zich realiseren dat ze -in ons vakgebied- toch een keer vloeiend moeten worden in het Engels. Beter nu dan later. Ik ken faculteitsleden die de overgang erg betreuren. Ze vinden het een achteruitgang van de positie van het Nederlands in onze samenleving.” Opleidingsdirecteur dr.ir. Faas Moonen van Bouwkunde verwacht dat het invoeren van Engels als voertaal een negatief effect op de instroom en de complexiteit van de bachelor zal hebben. “Daarnaast is het voor de bachelor Bouwkunde belangrijk dat er lokale en culturele onderwerpen aan bod komen. Bouwkunde kan nauwelijks aanspraak maken op het beurzenstelsel van de TU/e, met het gevolg dat de instroom van buitenlandse studenten beperkt is. Alleen in vakken waaraan een buitenlandse student deelneemt, is de spreektaal Engels. Indien het aandeel buitenlandse studenten in een vak toeneemt, wordt het vanzelfsprekender om volledig Engelstalig onderwijs te hebben.” Werktuigbouwkunde houdt het voorlopig bij een aantal projecten waarbij het Engels de voertaal is.

Prof.dr. Ton van Leeuwen, opleidingsdirecteur Technische Natuurkunde: “Momenteel zijn we niet van plan om over te stappen op Engels in de bachelor, al sluit ik het voor de toekomst niet uit. Voor Nederlandstalige studenten blijkt onderwijs in het Engels in de beginfase van hun studie vaak een handicap. Ze moeten zich dan tegelijkertijd op volledig nieuwe, heel moeilijke stof én op een andere taal concentreren.”

Bij Scheikundige Technologie wordt op dit moment volop gesproken over een eventuele invoering. Opleidingsdirecteur ir. Peter Janssens: “Als we omschakelen, is het vanwege de instroom. Het is de vraag of je er geen andere studenten mee wegjaagt. Het is een trend om steeds meer Engelstalig aan te bieden. Het is meer een kwestie van ‘hoe lang houden we het nog vol’?”

Na het besluit dat alle mastervakken in het Engels worden gegeven, is in 2008 bepaald dat alle docenten een (schriftelijke en mondelinge) talentest moeten doen. Het was toen de bedoeling dat binnen drie jaar alle docenten de beproeving hadden doorstaan. Het ‘project’ heeft wat vertraging opgelopen, vertelt Vincent Merk van CLIC. “Ons eerste doel bleek organisatorisch te ambitieus. Ik verwacht dat eind 2012 alle docenten zijn geweest.” Merk heeft er begrip voor dat niet alle docenten staan te springen om hun lessen in het Engels te geven. “Vooral de wat oudere generatie heeft minder goed Engels geleerd. Bepaalde termen en grapjes zijn soms moeilijk te vertalen.”

Niet alleen in het onderwijs wordt met de taalkeus geworsteld. Brochures, nieuwsbrieven, teksten op websites zijn deels in het Engels en deels in het Nederlands. Alleen bij Industrial Design is bijna alles Engelstalig. De doelgroep is meestal bepalend voor de keus. Waar het bij onderzoekers al snel vanzelfsprekend is om in het Engels te spreken en schrijven, ligt dat bij anderen helemaal niet zo voor de hand. Studieverenigingen kijken in de regel of een activiteit ook geschikt/bedoeld is voor internationale studenten. Verschillende internationale studenten menen dat er nu te weinig informatie in het Engels wordt aangeboden.

Jorge Vieyra, PhD bij Technische Natuurkunde: “I generally feel the English information provided at TU/e is the bare minimum -and occasionally slightly less than that- and often seems to be an afterthought rather than an initial consideration. However, Dutch people will usually try to be helpful and explain what a poster, brochure, flyer, email or announcement means once you ask.”

Goed Engels spreken is volgens Willem Van Hoorn een belangrijke basis voor een internationale universiteit. “Een conditio sine qua non, oftewel: zonder dat kun je het schudden. Daarnaast is het een mindset. Het zou toch fantastisch zijn als medewerkers en studenten als vanzelfsprekend op het Engels overgaan zodra ze het Dommeltunneltje uitfietsen, de campus op. Maar we moeten daarbij activiteiten ontplooien. Houd de universiteit 24/7 open, organiseer eens een markt met hapjes uit allerlei landen, stop een kalender met multiculturele feestdagen in de kerstpakketten. Houd in je werving rekening met cultuurverschillen.”  

Vincent Merk: “Het is deels een beleidskwestie en deels een persoonlijke kwestie. Het besef moet er zijn dat een buitenlander niet alles in het Nederlands kan volgen. Tegelijkertijd moeten internationale medewerkers en studenten die langer in Nederland blijven bereid zijn om Nederlands te leren. Het draait allemaal om tolerantie, respect en empathie.”

Jo van Ham laat weten dat er initiatieven worden opgezet ‘om de TU/e dusdanig te ontwikkelen dat internationale studenten en staf echt een onderdeel van de gemeenschap zijn en we ook kunnen voelen dat we een international community zijn.’ “Denk aan de common room in de Bunker. Andere projecten staan op stapel zoals de bewegwijzering op de campus. In hoeverre extra middelen en menskracht nodig zijn om ons doel te bereiken, moet nog worden bekeken.” Volgens Van Ham moeten juist ook ‘nationale’ studenten zich voorbereiden op de ‘globaliserende samenleving waarin ze later zullen werken’. “Toekomstige ingenieurs zullen in staat moeten zijn om samen te werken, te communiceren en te opereren binnen de complexiteit van de globalisering.”

Illustratie | David Ernst

De Engelse versie van dit artikel vind je op www.tue.nl/cursor.
Discussieer mee over dit onderwerp op www.facebook.com/tuecursor.