In wetenschappelijke tijdschriften is het allang gebruikelijk dat onderzoekers mogelijke belangenverstrengeling vermelden. Wie een studie naar longkanker doet, moet opbiechten wanneer hij betaald wordt door een sigarettenfabrikant. Zou het dan - als je de lijn doortrekt - geen goed idee zijn als Nederlandse universiteiten vertellen welke bedrijven en belangengroeperingen hun bijzonder hoogleraren betalen?

Het staat niet voor niets in de gedragscode van universiteitenvereniging VSNU dat de universiteiten een register bijhouden met relevante nevenfuncties van hun werknemers. “Dit register is bij voorkeur openbaar”, staat er ferm. De gegevens zullen er wel zijn, maar de universiteiten houden ze angstvallig geheim.

Ook binnen de wetenschappelijke wereld stuit dat op onvrede. Zo pleit de KNAW (genootschap van topwetenschappers en ‘geweten’ van de wetenschap) voor openbaarmaking van de registers.

Even, heel even, leek de gerenommeerde wetenschapper Ronald Plasterk als bewindsman de universiteiten ertoe te gaan dwingen. Hij zou de KNAW vragen om een landelijk overzicht te maken, schreef hij. Maar later krabbelde hij terug. In antwoord op Kamervragen van de Socialistische Partij zegt hij nu: “De gedragscode, de wijze waarop de instellingen daaraan uitwerking geven en de naleving ervan is de verantwoordelijkheid van de instellingen zelf. Daarin heb ik geen rol.”

Ommezwaai
Zijn opstelling valt niet vanuit zijn wetenschappelijke achtergrond of zijn principes te verklaren en zijn eerste reflex was duidelijk een andere. Zijn ommezwaai heeft waarschijnlijk een politieke reden.

Want er is eigenlijk geen groot praktisch probleem met de onafhankelijkheid van bijzonder hoogleraren. De KNAW kon geen enkel voorbeeld noemen waarin het vreselijk mis is gegaan. Het blijft bij vage beweringen van het kaliber: onderzoekers voelen wel eens druk van hun opdrachtgever. De openbaarheid zou dus alleen het gevoel van eerlijkheid en transparantie bevredigen en niet werkelijk een misstand wegwerken.

Plasterk heeft de universiteiten al ernstig tegen de haren ingestreken door zomaar honderd miljoen uit hun bekostiging over te hevelen naar wetenschapsfinancier NWO, die het moet verdelen over de beste wetenschappers.

Tel daarbij op dat hij nog veel wil veranderen in de onderzoekswereld door graduate schools te introduceren die op Amerikaanse leest geschoeid zijn en de conclusie is eenvoudig: wil Plasterk draagvlak behouden, dan moet hij zijn laatste krediet niet verspelen.

Dramatisch samengevat: Plasterk moest kiezen tussen het principe van openbaarheid en de bloei der wetenschap. En dan weet hij wel waar hij voor kiest./.