De plaats afgeleid naar de tijd geeft de snelheid, tweemaal afleiden geeft de versnelling. De snelheid geeft de impuls (Engels: momentum) en de versnelling de kracht. Ik mag aannemen dat dit aan een technische universiteit basiskennis is. Zelfs buiten de natuurkunde wordt de mechanica vaak als metafoor gebruikt waar beweging belangrijk is. Bijvoorbeeld in de politiek. In Amerika vindt men bij verkiezingen de impuls bijzonder belangrijk. ‘Hillary is ahead, but Obama has got the momentum’, waarbij gesuggereerd wordt dat Obama Hillary gaat inhalen.

Ook in Nederland is het aantal stemmen veel minder interessant dan de afgeleide van het aantal stemmen (stemmenwinst of -verlies). Dat is prima, zolang het verkiezingstijd is. Het houdt journalisten en opiniepeilers bezig. Maar het gaat fout wanneer politici ook na de verkiezingen nog blijven denken in termen van winst en verlies.

Verkiezingen zijn een momentopname, en het aantal stemmen heeft dus per definitie geen afgeleide. In ieder geval is eens in de vier jaar verkiezingen te weinig om een goede benadering van de afgeleide te geven. Toch wordt er in de formatie momenteel gretig gebruikgemaakt van de afgeleide van het aantal zetels. Zo werd de PVV bij de eerste coalitiebesprekingen betrokken omdat ze de ‘grootste winnaar’ was. Dit heeft geen enkele democratische basis, en het kan niet anders dan dat informateur Uri Rosenthal zich heeft laten beïnvloeden door peilingen en de media.

Ook de tweede informateur Tjeenk Willink is schuldig. Hij schrijft in zijn eindverslag dat de combinatie VVD-PvdA-D66-GroenLinks vanwege een winst van zestien zetels ‘het meeste recht [doet] aan de uitslag van de verkiezingen.’ Onzin. Beide informateurs zouden een lesje differentiëren moeten krijgen. Hun verkeerd gebruik van de afgeleide leidt namelijk tot de vreemde werkelijkheid dat de stem van een kiezer die van partij switcht meer waard is dan de stem van een partijvaste kiezer. En dat zou niet mogen.

Bram van Gessel is promovendus bij Technische Natuurkunde