Rop Gonggrijp was eind jaren tachtig één van de oprichters van het hackerstijdschrijft Hack-Tic, waaruit in de jaren negentig de eerste Nederlandse internetprovider, xs4all, ontstond. En in het huidige millennium was hij de drijvende kracht achter de lobby die ervoor heeft gezorgd dat de stemcomputers voorlopig in de ban zijn gedaan (zie www.wijvertrouwenstemcomputersniet.nl).
Gonggrijp sprak twee weken geleden op een minisymposium voorafgaande aan de promotie van ir. Hugo Jonker, die in Eindhoven en Luxemburg promotie-onderzoek deed naar anonimiteit in (elektronische) stemsystemen. Hoewel ook de collega-wetenschappers van Jonker kritische kanttekeningen plaatsen bij de invoering van stemcomputers -en al helemaal bij de overtreffende trap, het stemmen via internet-, is Gonggrijp ronduit tegen het afschaffen van de beproefde methode met papieren biljetten.

Met de invoering van elektronisch stemmen verdwijnt de fraude op de laagste niveaus, maar het schept tegelijkertijd kansen voor fraude op veel hoger niveau, denkt Gonggrijp. Als je de software op de stemcomputers kunt manipuleren, is het een koud kunstje om met een druk op de knop honderdduizenden stemmen van eigenaar te laten veranderen, zonder dat je dat achteraf nog kunt controleren. In dat licht plaatst hij ook vraagtekens bij de pogingen van de Vlamingen om bij de Belgische verkiezingen stemcomputers te gebruiken om het veronderstelde gesjoemel van de Walen onmogelijk te maken. “Dat werkt misschien in het begin, maar op termijn loop je juist het risico op veel grootschaliger fraude.” Bovendien getuigt het van een kolonialistische houding van de Vlamingen, vindt Gonggrijp.

Het algemene probleem van elektronisch stemmen is dat je stem in de vorm van een elektronisch signaal in een ondoorzichtig systeem verdwijnt. Met de oude, vertrouwde stembiljetten kan -en wordt- uiteraard ook worden gesjoemeld, maar dat is een veel beter controleerbaar proces, betoogt Gonggrijp. Het is bovendien een proces waarmee gedurende vele decennia ervaring is opgebouwd, zodat internationale waarnemers met enige mate van zekerheid kunnen bepalen of verkiezingen in grote lijnen eerlijk zijn verlopen. Duizenden dozen vol met stembiljetten laat je niet zomaar verdwijnen. Tenminste, niet zonder dat het in de gaten loopt. “Met de invoering van elektronisch stemmen verdwijnen de problemen niet, ze worden alleen maar onzichtbaar.”

TU/e-promovendus Jonker beschrijft in zijn proefschrift hoe een goed stemsysteem anonimiteit moet garanderen. De vereiste van anonimiteit gaat verder dan de garantie dat niemand erachter kan komen op wie je hebt gestemd. Het is ook belangrijk dat de kiezer zelf nooit kan aantonen op wie zij haar stem heeft uitgebracht, dat zou namelijk de deur openen naar een wereld waarin het kopen van stemmen aantrekkelijk wordt: de koper betaalt alleen als met een ‘bonnetje’ wordt aangetoond dat de stem ook daadwerkelijk bij hem terecht is gekomen.

Complex
Volgens Jonker is er in de vakliteratuur nog een gebrek aan consensus over waaraan een waterdicht stemsysteem moet voldoen. Het bovenstaande voorbeeld over anonimiteit, waarvan dus een zwakke en een sterke variant bestaat, illustreert de complexiteit van het onderwerp. Zolang je de instantie die de verkiezingen organiseert kunt vertrouwen, is het niet zo ingewikkeld. Maar daar kun je natuurlijk niet vanuit gaan. De recente verkiezingen in Iran hebben dat nog maar eens aangetoond. De titel van het minisymposium, ‘Where’s my vote?’, is zelfs afkomstig van een spandoek dat werd meegedragen door Iraniërs die protesteerden tegen de herverkiezing van president Achmedinejad.

Het kan echter ook in je voordeel zijn als je zelf niet kunt achterhalen waar je stem gebleven is: anonimiteit voorkomt dat je onder druk kunt worden gezet om aan te tonen dat je bijvoorbeeld voor de lokale Afghaanse krijsheer hebt gestemd. Dat neemt natuurlijk niet weg dat een indirecte manier om te controleren of de stemmen op de juiste manier zijn verwerkt wel degelijk essentieel is voor een goed stemsysteem.

Crytografie
In principe kan een elektronisch systeem, waarin bijvoorbeeld met cryptografisch versleutelde informatie wordt gewerkt, helpen om zowel de anonimiteit van de kiezer als het correct verwerken van de stemmen te garanderen. Dat is dan ook precies waaraan Jonkers en zijn vakgenoten werken. Zover is het echter nog lang niet, geven ze toe. Stemmen via internet kan wel, maar dan alleen in gevallen waarbij bijvoorbeeld de anonimiteit niet van belang is.

Gonggrijp is nog minder enthousiast over de mogelijkheden van het elektronisch stemmen. “Zeker niet zolang de overheid eigenlijk in bedekte termen zegt: ‘jullie hoeven niet te weten hoe het werkt, vertrouw ons maar’.” Daar trapt hij niet in. (TJ)/.