Integratie. Dat is het sleutelwoord aan de faculteit ID. Integratie tussen engineering, menswetenschappen en ontwerpen. Integratie tussen onderwijs en onderzoek. Integratie tussen universiteit en bedrijfsleven.
“Aanleiding voor de oprichting van ID was de behoefte vanuit de industrie”, zegt prof.dr.ir. Jeu Schouten, decaan van de faculteit. “We kregen regelmatig de vraag wat wij als TU/e konden doen om verschillende sectoren van technologie te integreren. Om nieuwe producten en systemen te ontwikkelen als integrator van wat er allemaal al is. Ook was er behoefte om de gebruiker bij het ontwerp van producten te betrekken. De industrie heeft afgestudeerden nodig die hiermee uit de voeten kunnen. En voor wie de overstap naar het bedrijfsleven niet zo groot is. Bedrijven moeten pas afgestudeerde medewerkers vaak eerst bijspijkeren.”
Schouten, afkomstig van de faculteit Werktuigbouwkunde, wilde de nieuwe opleiding in eerste instantie binnen die faculteit kwijt. “Maar Henk de Wilt, de toenmalige voorzitter van het College van Bestuur, stuurde aan op een nieuwe faculteit. Omdat het iets totaal anders zou worden, met een nieuwe inhoud en een nieuw onderwijsconcept.”
In 2001 ging ID van start met zeventig studenten. Nu zijn dat er vijf- à zeshonderd, met ongeveer honderdtwintig nieuwe studenten per jaar. In oktober krijgen de eerste masterstudenten hun diploma.
“We zijn echt tussen de verhuisdozen begonnen”, zegt dr.ir. Mark de Graaf, domain manager Work en net als Schouten vanaf het eerste uur bij ID betrokken. “We hebben er steeds voor gekozen om de studenten al aan boord te hebben tijdens de opbouw van de opleiding. In het begin hadden we alleen het eerste jaar op de plank liggen. Dat breidde zich steeds uit.”
In Nederland zijn drie universitaire opleidingen voor industrieel ontwerpen. Delft is de oudste, die bestaat al bijna veertig jaar. In Twente en Eindhoven zijn de opleidingen gestart in 2001, in Twente als onderdeel van de faculteit Werktuigbouwkunde.
“Wij hebben een specifiek gebied gekozen”, zegt Schouten, “namelijk intelligente producten en systemen. Die hebben vaak te maken met processors, elektronica, informatica. Bij ons gaat het om de intelligente binnenkant en de interactie met de gebruiker.”
De faculteit heeft daarvoor zogenoemde ‘/d.search-labs’ ingericht, waar de sterke kanten van ontwerpen worden gebruikt om onderwijs, onderzoek en industrie te integreren. Daar bevinden zich onder andere een huiskamer en slaapkamer. Studenten en onderzoekers kunnen daar producten in de omgeving ontwerpen en testen. Zo staat in de slaapkamer bijvoorbeeld een bed dat iemand kan wekken door trillingen in zijn rug te geven en een toename van de verlichting in de kamer, en dat zich kan aanpassen aan de ademhaling en het moment van ontwaken.

Gedreven
Het onderwijs is volgens een nieuw concept ingericht. “Voor zover ik het weet, zijn wij de enige opleiding op universitair niveau die volledig competentiegericht draait”, zegt opleidingsdirecteur dr. Ingeborg Janssen Reinen. “Dat betekent dat er geen vast programma is dat alle studenten doorlopen, maar dat ze zelf bepalen langs welke weg ze het eindniveau bereiken. Ze kiezen zelf alle componenten.”
“Vakken hebben we hier niet”, zegt drs. Sabine van Gent, managing director en medeoprichter van de faculteit. “Alleen projecten en assignments/modules. De projecten zijn opdrachten uit het bedrijfsleven. Zoals het probleem dat kinderen steeds vaker aan overgewicht lijden, maar nauwelijks op speelplaatsen te vinden zijn. Als je hun fascinatie voor computerspelletjes koppelt aan iets wat hen in beweging brengt, heb je een oplossing. Zo zijn er bij ID interactieve stoeptegels ontwikkeld die kinderen uitnodigen tot beweging en spel. Samen met de gemeente Eindhoven worden deze concepten nu geconcretiseerd.” In de assignments worden specifieke onderwerpen uitgediept. “Die bieden we aan in een heel breed scala. Soms lijken de assignments op een college, andere keren zijn ze meer een practicum. Het gaat om het leren kennen en toepassen van kennis.” “De integratie van intelligente technologie is daarbij het belangrijkste”, voegt De Graaf toe. “Het gaat er niet om een heel goede vormgever te worden, of een heel goede elektrotechnicus. Het moet juist samengaan. Inhoudelijke kennis is belangrijk, evenals de houding van de studenten.”
“Studenten doen hier vanaf het eerste moment projecten in een reële context, in samenwerking met bedrijven als Philips, TNO of het mkb”, zegt Janssen Reinen. “Dit maakt dat studenten enorm gedreven zijn om hun project tot een goed einde te brengen. Zo heeft een groep masterstudenten afgelopen semester meegedaan aan de Microsoft Design Expo. Dit op uitnodiging van Microsoft Research in Redmond, Washington, naast zes andere internationale ontwerpopleidingen. Dat is enorm uitdagend voor ze. Hun kunde, kennis, harde werken en gedrevenheid hebben vruchten afgeworpen. Ze hebben geschitterd tijdens de presentatie van hun project afgelopen juli in Amerika.”

ID-decaan Jeu Schouten

Gescoord
“Onze afgestudeerden zijn zelfstandig en initiatiefrijk”, beaamt De Graaf. “Dat krijgen we terug van de bedrijven waarmee ze samenwerken. Ze hebben een ander soort motivatie dan de gemiddelde student. In het eerste jaar denken ze al na over wat ze later met de studie willen doen.” “Studenten leren hier hun identiteit te vinden”, vult Janssen Reinen aan. “Ze zijn allemaal uniek als ze afgestudeerd zijn.” De Graaf: “Veel studenten krijgen direct na het derde jaar al een baan aangeboden of hebben een succesvol bedrijf opgericht. Daar zijn we wel trots op.”
Inmiddels wordt het onderwijsconcept ook door anderen gewaardeerd. Buitenlandse universiteiten nemen onderdelen over, zoals Georgia Tech in de Verenigde Staten. Dit voorjaar heeft een internationale visitatiecommissie de faculteit kritisch doorgelicht. “Daar zijn heel lovende uitkomsten uitgekomen”, geeft decaan Schouten aan, “zowel inhoudelijk als over de manier van onderwijs.” Om maar een zin uit het rapport van de commissie te noemen: ‘De uitwerking van het concept en het competentiegerichte leren is indrukwekkend, coherent, goed uitgedacht en goed geïmplementeerd in het bachelorprogramma.’ De opleiding wordt binnenkort geaccrediteerd.
Op een aantal punten heeft ID goed gescoord. “Dat is in de eerste plaats de integratie van onze vier vakgebieden technologie, gebruiker, interactie ontwerpen en business processen. In de tweede plaats de integratie van engineering, menswetenschappen en ontwerpen. En in de derde plaats de integratie van universiteit en industrie.” “De commissie heeft ons meegegeven vooral zo door te gaan met ons unieke concept”, zegt managing director Van Gent. “En om ons verhaal meer naar buiten te brengen. We doen al veel aan pr, maar we moeten het ook meer uitdragen naar andere universiteiten. Studenten weten ons al voldoende te vinden.”

Bestaansrecht
Het onderzoek aan ID is helemaal verweven met het onderwijs. En met ontwerpen. “Onderzoek doen we hier door middel van het eigen ontwerp”, zegt dr.ir. Caroline Hummels, universitair hoofddocent van de afdeling Designing Quality in Interaction (DQI). “Dat gebeurt niet veel. Wij zijn ook daarin vrij uniek in de wereld: onderzoek en ontwerp liggen heel dichtbij elkaar.”
De faculteit wil zich richten op het ontwerpen van complexe dynamische systemen, producten en gerelateerde services. “Een product past zich aan aan de omgeving, aan de gebruiker”, legt Hummels uit. “Hoe ontwerp je dat dan? Vroeger ging het bijvoorbeeld over de esthetiek van het voorwerp, nu gaat het meer om de esthetiek van de interactie.”
Dat betekent ook dat je anders tegen onderzoek moet aankijken. “Naast het testen van hypotheses moet je continu reflecteren op wat je ontworpen hebt. Ontwerpen zit vervlochten in onderzoek, dichtbij de ervaringen van mensen. Het is de combinatie van engineering, menswetenschappen en ontwerpen. De bedoeling is dat onze studenten allemaal in de overlap van de drie gebieden zitten, in het midden. Dat valt nog niet mee. We proberen rede en intuïtie te combineren en werken in het spanningsveld tussen abstractie en toepassing.”
Je ziet dat ontwerpfaculteiten wereldwijd moeite hebben om hun bestaansrecht aan universiteiten uit te leggen. ‘Is ontwerpen wel wetenschappelijk?’ vragen de critici zich af. “Een ontwerpacademie doet geen wetenschappelijk onderzoek, wij wel”, zegt Hummels. “We zijn duidelijk op zoek naar het in kaart brengen van kennis, patronen ergens uithalen. Het is reflectie op actie. We zijn niet met klassieke wetenschap bezig, maar zijn op zoek naar een nieuw paradigma. Dat geldt zowel voor dit type onderwijs als voor onderzoek.”
De faculteit heeft plannen om een researchmaster op te richten. “Dat was een idee van de visitatiecommissie, om een soort topmaster op te richten voor een aantal geselecteerde studenten, vooral uit het buitenland”, vertelt decaan Schouten.
Een ander plan heeft betrekking op het realiseren van een nieuw gebouw. “De paar verdiepingen die we nu hebben in het Hoofdgebouw zijn te klein geworden. We willen een gebouw met de /d.search-labs in het midden en de kennisgebieden die nodig zijn eromheen. En met openingen in de vloer om het verband tussen verschillende jaargangen studenten te symboliseren. En zonder aparte afdelingen voor onderwijs en onderzoek. De gesprekken hierover met het universiteitsbestuur zijn net begonnen.”
Ook wil ID meer internationale inbedding. “Interculturele samenwerking is voor ons van levensbelang, omdat onze producten beginnen bij de cultuur van de gebruiker. De hele bacheloropleiding is al in het Engels, als enige faculteit aan de TU/e. En we zijn gestart met het opzetten van een netwerk van ontwerpopleidingen waar onze studenten een semester terechtkunnen. We hebben al contacten met onder meer Singapore, Georgia Tech, Melbourne en Shanghai”, zegt Schouten.
Plannen genoeg dus voor de jonge energieke faculteit. “We noemen onszelf nog steeds een nieuwe faculteit”, zegt Schouten. “Het is boeiend om te zien wat er mogelijk is in zes jaar.”
Caroline Hummels besluit: “Wetenschap is altijd dynamisch. De faculteit is een dynamisch systeem. De TU/e heeft het aangedurfd vernieuwend te zijn in de aanpak van onderwijs en onderzoek, en een aantal mensen heeft hier hard voor gewerkt. Nu je ziet dat het werkt, is dat heel mooi.”/.