/Voorpagina /Nieuws /Mensen /Achtergrond /Academie /Onderzoek /Opinie /Reportage /Bestuur /Cultuur /Studentenleven /Ruis /Harmpje /Colofon

/Vacatures /Mensa /Oude cursors /pdf formaat /Faculteits Berichten /Zoeken /TUE

jaargang 42, 16 september 1999 Academie

Nieuwe en grootse plannen voor het cyclotron De plannen voor het nieuwe cyclotron zijn al in een vergevorderd stadium. Het voorlopige bouwplan is klaar, het program van eisen wordt opgesteld en momenteel worden de beveiligingssystemen doorberekend. De uitbreiding en vernieuwing is nodig omdat het cyclotron binnen enkele jaren aan vervanging toe is en omdat er een aanzienlijke uitbreiding op stapel staat. De productie van radio-isotopen van het cyclotron wordt enerzijds gebruikt voor onderzoek op de TUE en anderzijds wordt bundeltijd verkocht aan het bedrijf Nycomed Amersham-Cygne, dat het gebruikt voor de productie van radiofarmaca. De renovatie van het oude cyclotrongebouw begint voor de zomervakantie 2000 en in april 2001 moet het nieuwe singletron operationeel zijn, het nieuwe cyclotron een jaar later. Omdat het hier ook om commerci‘le activiteiten gaat, wordt AccTec BV opgericht dat onder de TUE holding valt. De leiding komt in handen van de directeuren prof.dr Marnix van der Wiel en prof.dr. Martien de Voigt. Met de nieuwe versnellers, de nieuwbouw en de verbouwing is een bedrag van zoân 25 miljoen gulden gemoeid. De exploitatie is al gedekt voor de komende tien jaar, inclusief de aflossing van de aanschaf. Nieuwe apparatuur cyclotron In de komende jaren worden er twee nieuwe versnellers aangeschaft, waarvan een nieuwe cyclotron het oude vervangt. Die levert ongeveer dezelfde energie: 30 miljoen elektronvolt protonen en andere lichte deeltjes. Maar in diezelfde tijd kan er ongeveer een factor 10 meer radio-iso-topen mee worden geproduceerd. De tweede versneller is een lineaire ionenversneller, vari‘rend van lichte tot zware ionen als chloor. Die dienen vooral voor wetenschappelijk onderzoek, met name voor materiaalanalyses. De Voigt: ãIn het oude cyclotron zijn wetenschappelijk onderzoek en analyse enerzijds en de isotopenproductie anderzijds verenigd. Een cyclotron benut je optimaal met radio-iso-topenproductie, daar is het eigenlijk voor gemaakt. Alleen omdat het oude cyclotron een geoptimaliseerde versie is kunnen we daar ook analyses doen.ä De radio-isotopenproductie in het nieuwe cyclotron wordt ge•ntensiveerd, zodat de hoeveelheid wordt vergroot. Het doel van isotopenproductie is tweeledig, evenals nu het geval is: commerci‘le productie voor ziekenhuizen en productie voor wetenschappelijk onderzoek op de TUE. De medische tak wordt uitgevoerd door het bedrijf Cygne, dat is opgegaan in de multinational Nycomed Amersham-Cygne, die de bundeltijd van het cyclotron koopt. Cygne is zoân vijftien jaar geleden opgezet aan de TUE door emeritus professor Henk Hagendoorn, professor Jeroen de Goeij en hun afstudeerders, de latere directeuren. Momenteel werkt het al zoân tien jaar als zelfstandig bedrijf. Cygne bestreek al een groot deel van de markt in Europa, maar door hun verbintenis met Nycomed Amersham wordt dat veel groter en bovendien ontwikkelen ze nieuwe farmaca. Het scheikundig onderzoek betreft de katalyse, waarin de TUE wereldwijd leider is met de positron-emissie profilering. De Voigt: ãWij produceren isotopen die twee gammastralen uitzenden, onder een hoek van 180 graden. In een kathalyse-oven gaan bijvoorbeeld koolwaterstoffen, die zijn gelabeld met radioactief koolstof. Je kunt dan te weten komen wˆˆr het precies aan katalysatoren hecht en hoe lˆng. Dat weet je door het meten van de gammastralen onder een hoek van 180 graden. Naast de oven staan namelijk een serie detectoren die dat exact kunnen meten.ä Het nieuwe cyclotron wordt een vrij compact apparaat, waar de bundel niet uit ŽŽn pijp komt, maar uit vier. Twee ervan kunnen simultaan gebruikt worden, dus kunnen er twee onderzoeken of twee producties gelijktijdig uitgevoerd worden. Nieuwe apparatuur lineaire versneller Het contract voor een lineaire ionenversneller wordt deze maand getekend en het wordt volgens De Voigt een singletron met drie‘nhalf tot vier miljoen elektronvolt. Dat singletron heeft een enorm hoge resolutie, die andere lineaire versnellers ver achter zich laat. De toekomstige toepassing voor materiaalanalyse ziet De Voigt vooral in de nanotechnologie ofwel in kleine substructuren. Zowel op medisch gebied bij onderzoek in cellen, als op technologisch gebied bij chips. De Voigt: ãIn die substructuren willen we kwantitatieve elementenanalyse uitvoeren, terwijl we dat nu doen in microstructuren in een tumor, in hartspiercellen of op microstructuren van een chip. Maar bij sub-cellulair onderzoek duik je beneden de micron om bijvoorbeeld celkernen te onderzoeken. Dan heb je bundels nodig van 100 nanometer en dat is precies waar we op mikken: een elementanalysebundel van protonen van 100 nanometer. Terwijl die nu drie micrometer is. Dˆt wordt mogelijk met de singletron omdat die energieresolutie een factor 100 beter is dan van het cyclotron, waar we het nu mee produceren.ä Financi‘n De nieuwe opzet noemt De Voigt Îuniek voor een Nederlandse universiteitâ en wereldwijd ÎHeel geavanceerdâ. Toch is de trend om de meeste versnellers af te breken, kernfysisch onderzoek gebeurt tegenwoordig vrijwel alleen bij grote instituten als CERN. Waarom dan toch nieuwe versnellers? Van der Wiel: ãDit cyclotron is nu 35 jaar oud en ondanks alle goede verzorging moet hij toch zeker een keer vervangen worden.ä De Voigt: ãHet kan omdat we, net zoals nu, een deel van de bundeltijd van het Cyclotron verkopen aan Cygne. Die verwacht door het samengaan met Nycomed Amersham een aanzienlijke groei en daarop is de aanschaf van het nieuwe cyclotron mede gebaseerd. Die verkoop van bundeltijd financiert de aanschaf en exploitatie van zowel cyclotron als de lineaire versneller.ä Het verkopen van bundeltijd is een commerci‘le activiteit, en hiervoor is speciaal AccTec BV, Accellerator Technologies, opgericht. Die wordt ondergebracht bij de TUE holding en de oprichtingsakte ligt momenteel bij de notaris. Van der Wiel neemt de financi‘le kant voor zijn rekening, De Voigt de productie. Van der Wiel: ãHet voordeel van deze constructie is dat we elkaar kunnen vervangen omdat er altijd een directeur beschikbaar is voor derden. Bovendien houden we allebei tijd genoeg over voor ons werk als hoogleraar.ä De Holding schaft de versnellers aan, exploiteert en onderhoudt ze en produceert de bundels. Een gedeelte van de bundeltijd wordt verkocht, het andere gedeelte, en dat is de grote winst, wordt gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. Het niet-commerci‘le gebruik verkoopt AccTec terug aan de faculteiten van de TUE en onderzoekpartners buiten de TUE. Van der Wiel: ãCygne betaalt het grootste deel van de kosten, maar er moet toch zeker nog een half miljoen per jaar bij van andere onderzoeksinstituten.ä De Voigt: ãDe exploitatie is al gedekt voor de komende 10 jaar en daarin zit ˜˜k de aflossing van de aanschaf. Dus na tien jaar zou de TUE vrij kunnen beschikken over de versnellers.ä Waarna De Voigt suggestief opmerkt ãDat het huidige cyclotron al veertig jaar in dienst is.ä In de volgende jaren wordt het oude cyclotrongebouw gerenoveerd en daaraan komt een nieuwbouw voor het nieuwe cyclotron. In het gerenoveerde cyclotrongebouw komen het singletron, de lineaire versnellers (die blijven staan waar ze nu staan) en de zitruimte voor de wetenschappelijke groepen. Er komt een aanzienlijke uitbreiding van ruimte voor Cygne en daarnaast krijgt het nog een gebouw voor de farmaceutische en radiologische bewerkingsruimtes. Het oude cyclotron wordt later afgevoerd ˜f, momenteel zijn er onderhandelingen gaande, het wordt voor een symbolisch bedrag verkocht aan een Oost Europees land. Momenteel staan er in het cyclotron ook lineaire elektronversnellers waar polymeren en/of organische stoffen mee worden bestraald, waarbij polymerisatie wordt bestudeerd. Ook die versneller wordt ondergebracht bij AccTec. /. elijk onderzoek Het wetenschappelijk onderzoek betreft onder meer de veredeling van de benzine om het octaangehalte te verhogen. De Voigt: ãWe voorzien hexaan van een radioactief label, in dit geval koolstof 11. Chemisch verandert er absoluut niets aan het hexaan, maar intussen is het radioactief gelabeld. Dat koolstof 11, dat maar 20 minuten leeft, produceren we met het cyclotron. Als dat over het katalysebed loopt waarin allerlei innovatieve katalysatoren worden uitgeprobeerd, dan kijken we of de katalysatoren de aanhechting, de absorptie, de desorbtie en de reactie bevorderen. En dat doen we onder normale bedrijfsomstandigheden. Die koolstof 11 productie kunnen we met zowel het cyclotron van nu als van dat in de toekomst produceren.ä De commerci‘le component betreft de radio-isotopen productie van Cygne, te weten het jodium 123. Dat dient als radioactief label aan allerlei moleculen. De farmaca worden die bij pati‘nten ingespoten, voor bijvoorbeeld hersen- of tumoronderzoek. Er zijn speciale moleculen ontwikkeld die zich hechten aan die tumoren en hun positie verraden door de emissie van gammastralen. De Voigt: ãCygne produceert met het oude cyclotron al bijna vijftien jaar de radio-isotopen en met Scheikundige Technologie hebben ze een groot aantal radiofarmaca (geneesmiddelen die radioactieve stralen uitzenden) ontwikkeld. In dit geval gaat het om diagnostica, omdat ze niet direct een genezende werking hebben. Verder produceren ze in het cyclotron ook rubidum 81, dat vervalt naar krypton 81, dat maar tien seconden leeft. Aan de ziekenhuizen leveren ze een Îmelkkoeâ: een ingenieus apparaat met rubidium 81. Met een pompje krijgen ze het krypton eruit en dat gebruiken ze voor longventilatiestudies. Krypton is een edelgas en gaat geen enkel e verbinding aan met menselijke stoffen. Het komt als gas in de longen, laat alle uithoeken zien waar lucht komt en binnen tien seconden is de helft verdwenen. Dus de pati‘nt is na het onderzoek actiefvrij.ä /.

/Promoties Op maandag 20 september om 16.00 uur promoveert ir. R.C.J. Smets (E) in promotiezaal 4 van het auditorium op zijn proefschrift ÎAll-Optical Time-Domain Demultiplexing and Signal Regeneration using 1300 nm Semiconductor Optical Amplifiersâ. Op maandag 20 september om 16.00 uur promoveert ir. J.P.M.B. Vermeulen (W) in promotiezaal 5 van het auditorium op zijn proefschrift ÎCeramic Optical Diamond Turning Machine ö Design and Developmentâ. Op donderdag 23 september om 16.00 uur promoveert ir. F.G.H. van Duijnhoven (ST) in promotiezaal 4 van het auditorium op zijn proefschrift ÎGradient Refractive Index Polymers Produced in a Centrifugal Fieldâ. /.