Een groot vierkant, onderverdeeld in negen blokken, die ieder weer bestaan uit negen kleinere hokjes. In elke rij, elke kolom en elk blok moet je de cijfers 1 tot en met 9 noteren. Er zullen weinig mensen zijn die nog nooit van de sudoku hebben gehoord. Hoofddocent Hans Zantema (51) van de faculteit Wiskunde & Informatica was echter al jaren vóór de rage verzot op de puzzels. Begin jaren negentig verraste een toenmalige collega hem met een paar puzzelboekjes die hij in Japan had gekocht. Zantema ging ermee aan de slag en was al snel verkocht. “De charme van de sudoku is dat je met een paar simpele regels heel intrigerende puzzels kunt krijgen”, zegt Zantema.
Zantema ging met zijn hobby wel een paar stappen verder dan de gemiddelde puzzelfanaat. Vindt die bevrediging bij het invullen van de dagelijkse puzzel in de krant, de wetenschapper dook er veel dieper in. “Begin 2006 begon De Volkskrant sudoku’s te plaatsen. Vrijwel meteen besloot ik eens flink in de achtergronden van die puzzels te duiken. Hoe kun je ze systematisch oplossen, hoe kun je een computer dat laten doen en hoe kun je computers nieuwe puzzels laten maken?” Vanzelfsprekende vragen voor een informaticus die zich ook in zijn werk bezighoudt met het analyseren en het ontwerpen van grote, complexe systemen; zowel aan de TU/e -vier dagen in de week- als aan de Radboud Universiteit Nijmegen, waar hij sinds kort deeltijdhoogleraar is. Hierbij zet hij vaak de computer in voor het oplossen van de problemen. Al snel had Zantema een computerprogramma geschreven dat stap voor stap sudoku’s kon oplossen. En dat niet alleen, het kon ook nieuwe puzzels genereren. Daarvan zijn er uiteindelijk een flink aantal in het boek ‘De achterkant van sudoku’ terechtgekomen, dat hij schreef over zijn zoektocht. Het boek is daarmee niet alleen een verhandeling geworden over de achtergronden van de sudoku, maar ook een puzzelboekje, voor zowel beginners als gevorderden.
Hoewel Zantema de Japanse puzzels intensief met de computer te lijf ging, mag hij nog altijd graag een sudoku oplossen met potlood en gum. “De makkelijke heb ik in vijf tot tien minuten af, maar je hebt verschillende moeilijkheidsgraden. In mijn boek laat ik technieken zien om na te gaan hoe moeilijk een bepaalde sudoku is. En die heb ik weer vergeleken met de ervaringen van puzzelaars. Onder tientallen collega’s en vrienden heb ik daarvoor proef-sudoku’s verspreid, die ze op volgorde van moeilijkheid moesten zetten.”
Zantema’s boek ligt net een week in de boekhandel en hij is er trots op. “Ik heb er toch drie, vier maanden bijna elke avond en in de weekenden aan gewerkt.” Het is overigens niet de eerste keer dat hij een boek uitbrengt. Toen zijn dochter klein was, werd ze op de basisschool te weinig uitgedaagd door de reken-sommen. Reden voor Zantema om zelf rekenpuzzeltjes voor haar te maken. Dat leidde tot het boekje ‘Sommetjes met slagroom’, dat door het Landelijk Informatie Centrum Hoogbegaafdheid wordt verspreid.
Achter Zantema’s gegraaf in sudoku’s en het uitbrengen van een boek zat de wens een breder publiek uit te leggen wat er achter de populaire puzzel zit. “Miljoenen mensen vullen wel eens een sudoku in of kopen de puzzelboekjes. Voor mij het bewijs dat heel veel mensen strak en abstract redeneren blijkbaar leuk vinden.” In dat kader moeten hem even wat zorgen over het middelbare wiskundeonderwijs in Nederland van het hart. “Hoewel veel mensen plezier beleven aan het oplossen van logische puzzeltjes als een sudoku, is het wiskundeonderwijs steeds meer ontdaan van het abstract redeneren vanuit precieze definities. Scholieren krijgen steeds vaker alleen maar voorbeelden en ‘cases’. Ten onrechte denkt men dat wiskunde daarmee aantrekkelijker wordt. Dat vind ik echt een misvatting.”/.