Goldschmidt deelde tijdens zijn reis het boven- en benedendek met andere wetenschappers, fotografen, journalisten en kunstenaars. Hij stapte in Rio de Janeiro aan boord en voer een week mee op het schip langs de oostkust van Zuid-Amerika naar Montevideo. “Ik wilde onder meer weten wat er op de route nog te zien is van de bevindingen die Darwin in zijn reisverslag beschrijft. En welke nieuwe observaties ik daaraan eventueel zou kunnen toevoegen.”

Hij heeft levendige herinneringen aan de fluitende dolfijnen die steeds talrijker langs de Stad Amsterdam opdoken. En de penetrante geur en het geblaf van de zeeleeuwen op het eilandje Isla de Lobos. “Als gevolg van de overbevissing, zijn het er vermoedelijk minder dan Darwin destijds heeft gezien.”

Goldschmidt presteerde het om tijdens een hevige storm doodgemoedereerd op het deinende dek te vertellen over de evolutieleer. Het leverde prachtige beelden op voor tv. “Iedereen moest vechten voor zijn leven. Er stond veel wind en de zeilen moesten worden gestreken. Het ritme waarin de matrozen -‘One, six’ scanderend- aan een touw trokken, was illustratief voor het uitzonderlijk cultureel aanpassingvermogen van de mens. Ik heb er daarom bij de cameraploeg op aangedrongen om dat moment te filmen en me niet een dag later pas te laten uitleggen wat er precies gebeurde.”

Skype
Tijdens zijn reis hield hij via Skype contact met TU/e-studenten die eerder een aantal University Lectures van hem volgden. “Dat ging soms moeizaam, omdat de natte zeilen en de mast bij hevige wind op en neer zwiepten en de verbinding stoorden. Toch lukte het wonderlijk genoeg om ze te helpen bij het schrijven hun teksten.”

De lezing van Goldschmidt aan de TU/e gaat over de evolutieleer en het wetenschappelijke klimaat waarin ‘The Origin of Species’ tot stand kwam, maar is bovenal een hommage aan Darwin. “Hij was een bijzonder scherpe waarnemer. Onwaarschijnlijk voor een jonge twintiger die nooit biologie aan de universiteit heeft gestudeerd. Bovendien was hij erg goed in het bewerkstelligen van ‘consillience’, het onder een noemer brengen van verschijnselen uit verschillende kennisgebieden. Het leverde keer op keer grensverleggende inzichten op. Hij deed dat met een enorm oog voor detail en een waanzinnige intuïtie. Mede door de latere ontdekking van radioactiviteit waarmee de ouderdom van de aarde kan worden bepaald en DNA, de bouwstenen van genen, zijn de ideeën en hypothesen van Darwin steeds weer bevestigd. Hij is in mijn ogen één van de grootste geesten die op deze aarde hebben rondgelopen.”

Terugkeer
Goldschmidt deed in het verleden in Oost-Afrika onderzoek naar cichliden, vissen die in razendsnel evoluerende soorten voorkomen in het geïsoleerde Victoriameer. Hij schreef daarover het boek ‘Darwins hofvijver’, dat hem een nominatie voor de AKO-literatuurprijs opleverde. Een terugkeer naar de wetenschap sluit hij echter uit. “Ik ben geen onderzoeker meer, ik schrijf erover. Natuurlijk stopt die biologische kijk niet.” Lachend: “Als ik in Amsterdam wandel, doe ik continu persoonlijk onderzoek.” (FvO)/.

16 december, 11.45 uur, Blauwe Zaal.