/Voorpagina /Mensen /Nieuws /Cultuur /Achtergrond /English page /Onderzoek /Ruis /Harmpje /Colofon

/Faculteits Berichten /Vacatures /Mensa /Oude cursors /pdf formaat /TUE /Zoeken:

jaargang 42, 29 juni 2000 Achtergrond

“TUE denkt nog te weinig met rechterhersenhelft” Bewustwording voor creativiteit en gevoel/Brigit Span Tekening/Paul Weehuizen De trend in de huidige wetenschap is dat er te veel nadruk wordt gelegd op de harde, analytische kant, vindt prof. dr. dipl. ing. Dieter Hammer. “Dit geldt ook voor de ontwerpwetenschappen en zeker aan de TUE. Hier zitten nog meer hardliners dan op algemene universiteiten. Dat is op zich niet slecht, maar de balans tussen de harde kant en de zachte, synthetische kant in het ontwerpproces is zoek volgens de directeur van de ontwerpersopleiding Technische Informatica (OOTI). Hij pleit voor meer bewustwording voor de creatieve en gevoelsmatige aspecten van ontwerpen. Binnen de OOTI-opleiding en het Stan Ackermans Instituut wordt daarom hard aan verbetering gewerkt. “Ontwerpen gebeurt meestal nog steeds op een ambachtelijke manier. Het begint met oefenen, maar we maken het ontwerpproces te weinig expliciet en leren studenten te weinig methodes. We vertellen ze wel hoe ze software systemen moeten bouwen en hoe je een software project moet managen, maar we leggen te veel nadruk op de analytische kant die te maken heeft met ontleden in delen, ratio en logica. Ontwerpen heeft twee kanten: een analytische en synthetische. Wij laten de synthetische kant te weinig zien die gerelateerd is aan creativiteit, intuïtie en gevoel voor het geheel. En dat terwijl de markt roept om creatieve ingenieurs. De meesten hebben het gelukkig in zich, maar het is vreemd dat er zo weinig aan wordt gedaan. Bij een goed ontwerp moet je ook een goed gevoel hebben, en dat is moeilijk voor rationeel ingestelde mensen. Gevoel is zacht en ontastbaar, daar doen ze niks mee. Toch neem je belangrijke ontwerpbeslissingen, na alle mogelijkheden uitgebreid te hebben geanalyseerd, uiteindelijk op je gevoel. Het bewustzijn dat creativiteit en gevoel belangrijk zijn, moet er komen en er moet worden geoefend.” Dat zijn we aan de maatschappij verschuldigd, nu laten we het op z’n beloop. Het Ontwerpgericht Onderwijs (OGO) vindt Hammer daarin een goede zaak, maar het blijft volgens hem te veel bij alleen oefenen hangen.” ”Evenwicht tussen de linker- en rechterhersenhelft. Dat is van belang in het hele academische onderwijs en met name bij ontwerpersopleidingen,” vindt Hammer. “We werken hier nog veel te sterk alleen met de analytisch ingestelde linkerhersenhelft. Die kant hebben we expliciet gemaakt met concepten, methodes en technieken in het onderwijs. De rechterhersenhelft echter blijft impliciet, daar gebeurt weinig tot niets mee.” Deze kant van het menselijk brein is volgens Hammer intuïtief, creatief, holistisch en werkt meer met het gevoel. Een kant die volgens hem benadrukt zou moeten worden binnen de TUE, maar ook binnen andere academische instellingen in Nederland. Zo ook bij het Stan Ackermans Instituut, en de ontwerpersopleiding OOTI. Daar wordt sinds anderhalf jaar stelselmatig aandacht besteed aan de synthetische kant van ontwerpen, onder meer met speciale colleges en integratie van deze aspecten in bestaande colleges. “Ontwerpen is balanceren. Het gaat om het in evenwicht brengen van de verschillende, vaak tegensprekende, aspecten van een ontwerp. Tevens is het niet alleen belangrijk hoe iets in elkaar zit, maar ook hoe de bouwstenen samenwerken. Iedereen is druk doende met dingen ontwerpen maar neemt vaak te weinig tijd voor reflectie. En dat terwijl rustig reflecteren over je ontwerp zo belangrijk is. Ga eens achterover zitten en denk er over na wat voor gevoel je er bij hebt, dan kom je vaak op de beste oplossingen.” Kunstzinnig De linkerhersenhelft werkt analytisch, reductionistisch en rationeel. “Met reductionistisch bedoel ik het idee dat als je de eigenschappen van de onderdelen kent, dat je dan ook het geheel kunt berekenen. Dit zie je bijvoorbeeld duidelijk bij DNA, wij denken ten onrechte als je dat ontrafelt, dat je dan weet je wat leven en wat de mens is. De rechterhersenhelft daarentegen heeft de meer gevoelige en holistische kanten in zich. Met holistisch doel ik niet op zweverige New Age-zaken, maar op de eigenschap dat het geheel meer is als de som der delen. Bij het ontwerp van een auto kun je bijvoorbeeld niet alleen kijken naar de wielen als onderdeel op zich, maar naar de meerwaarde ervan in de context van het geheel.” Het ontwerpproces verloopt van een probleembeschrijving via een analyse hiervan, naar mogelijke deeloplossingen en een selectie daaruit, tot integratie van de deeloplossing tot een geheel. Hammer: “Dit is geen lineair proces, maar voortdurend balanceren tussen de verschillende ontwerpaspecten. De linkerhersenhelft doet de analyse en verificatie. Rechts zorgt voor de selectie en integratie. Eigenlijk is het de harde kant tegenover de kunstzinnige kant; de engineering tegenover de kunst.” Het ontwikkelen van je intuïtie is mogelijk volgens Hammer door veel te oefenen. “Er zijn mensen die het al in zich hebben, maar ook mensen die er absoluut niets mee kunnen. Mensen in de laatste groep zullen nooit goede ontwerpers worden. Waar het mij om gaat, is de grote groep die daar tussenin zit. Die mensen zijn zich vaak niet bewust van het feit dat zij creativiteit en intuïtie hebben waar ze mee kunnen werken. Zij kunnen dat ontwikkelen.” Hammer haalt een voorbeeld aan: “In Siberië moest men een zware machine verplaatsen die op een plateau stond, zonder kraan. Daar kwamen ze met de oplossing om de machine eerst naar een groot ijsblok van dezelfde hoogte als het plateau te schuiven. Toen dat langzaamaan smolt, kwam de machine vanzelf op de grond te staan, vanwaar ze verder verplaatst kon worden.” Ambachtelijk “Ikzelf ben geen uitvinder, maar merk dat ik met training een heel eind kan komen. Datzelfde geldt voor de studenten. Bovendien leren ze hierdoor zichzelf kennen. Ontwerpen is een groepsbezigheid waar verschillende disciplines en vaardigheden bij nodig zijn. Daarom is het belangrijk te weten waar je goed in bent en waar niet.” “Ik wil proberen het ontwerponderwijs hier wat meer academisch te maken. Bij het Stan Ackermans Instituut heten de opleidingen ontwerpersopleidingen, maar we zijn nog heel ambachtelijk bezig, met veel praktische opdrachten en workshops. Wij leiden ingenieurs en wetenschappers op die aan de linker hersenkant blijven hangen. Ze verliezen de rechterkant uit het oog en dit is zonde.” Bij OOTI is een werkgroep opgericht die zich bezighoudt met ontwerponderwijs binnen de hele opleiding. “Als eerste zijn definities geformuleerd. Want wat is ontwerpen? En wat is een ontwerpproces? Als je dat tien mensen vraagt, krijgt je tien verschillende antwoorden. Het moet duidelijk zijn voor studenten.” Binnen het OOTI krijgen OIO’s eerst een korte introductie hierover van ongeveer veertig uur. Daarna wordt het thema opgenomen en verdiept in de algemene vakken van de tweejarige opleiding. “Hier spelen we ook in op de rechterkant. Ontwerpen loopt als een rode draad door het curriculum heen. Dat proberen we in ieder college aan de orde te laten komen.” Om hiaten en overlap te voorkomen, hebben docenten een vragenlijst gekregen zodat de lesstof beter op elkaar kan worden afgestemd. “Nu zijn we bezig met workshops over ontwerponderwijs voor alle docenten van de OOTI-opleiding. Op die manier willen we een transformatie bewerkstelligen van een impliciet-ambachtelijke naar een expliciet en bewust ontwerpproces.” Inmiddels is ook binnen het SAI een werkgroep opgericht die zich met ontwerponderzoek en ontwerponderwijs voor de hele TUE bezighoudt. Een voormalige medewerker van Hammer, Kees van Overveld, en een van zijn promovendi, Isabelle Reymen, maken daar deel van uit. Hammer hoopt op een goede samenwerking en een verdere verdieping van de ideeën die binnen de OOTI-opleiding ontwikkeld zijn. Hammer blikt voorzichtig vooruit. “We zijn er nog niet, maar ik heb het gevoel dat wij wel goed bezig zijn. Een aantal colleges over dit onderwerp zijn inmiddels al overgenomen door het SAI. En op de TUE lopen natuurlijk meer initiatieven. Wij gaan gewoon door, de goede dingen vinden hun weg naar buiten wel. Uit analyses komt steeds weer naar voren dat onze ontwerpersopleiding Technische Informatica goed wordt ontvangen. Dat wordt op de arbeidsmarkt gewaardeerd door een hoger beginsalaris en een steiler carrièrepad. Als ik zelf achterover leun en er over nadenk, vind ik dat er iets moois aan het ontstaan is.”/.