Untitled Document
"Gemopper over geluid mag vaak
best een toontje lager"
Psycho-akoestiek/Monique van de Ven
Foto/Maarten van Loosbroek
Zijn sollicitatiebrief, daar keken ze bij het bekende Massachusetts
Institute of Technology eind jaren zestig behoorlijk van op, weet
prof.dr. Aad Houtsma. De hoogleraar psycho-akoestiek combineerde
zijn -toen nog prille- wetenschappelijke ontdekkingsreis destijds
namelijk met het priesterschap. En een priester in de techniek,
"dat vonden ze wel bijzonder". Zijn religieuze roeping
heeft Houtsma later opzij gezet voor een wetenschappelijke.
De evolutie van priester tot geluidsprofessor.
Als kind volgde Adrianus Houtsma (nu 63) al
pianolessen. Na de middelbare school, die hij deels in Haarlem
en deels in Venlo doorliep, koos hij ervoor theologie te gaan
studeren. De eerste twee jaar van de priesteropleiding volgde
hij bij de Orde der Augustijnen in Eindhoven; de overige vier
jaar bracht Houtsma door in het klooster in Nijmegen. In die vier
jaar studeerde hij, naar eigen zeggen bij wijze van hobby, tevens
aan het conservatorium in Arnhem.
In 1963 werd Houtsma tot priester gewijd. "Toen moest ik
bedenken wat ik daarna wilde doen. Veel Augustijnen zitten in
het onderwijs en ik dacht zelf aan een studie in Delft of Eindhoven."
Hij kreeg echter een beurs aangeboden voor een studie aan de Amerikaanse
Villanova University. "Die universiteit werd gerund door
dezelfde orde; de Amerikaanse en Nederlandse paters hadden gezamenlijk
bedacht dat dat wel iets voor mij zou zijn."
In Villanova moest Houtsma een vak kiezen. "Eerst dacht ik
aan natuurkunde, maar ik kwam er binnen een paar dagen achter
dat de elektro-afdeling op die school veel interessanter en een
stuk moderner was." Na twee jaar, in 1966, behaalde de student
zijn bachelorgraad: "Ik kreeg voor veel vakken vrijstelling,
omdat ik die op het gymnasium al had gevolgd".
Op Villanova kon Houtsma niet verdergaan voor de mastergraad.
Hij solliciteerde daarom bij het prestigieuze Massachusetts Institute
of Technology (MIT). "Pas later hoorde ik dat ze behoorlijk
verbaasd waren over mijn crazy application. Een priester in de
techniek, dat vonden ze wel bijzonder." Houtsma werd toegelaten
tot de masteropleiding Electrical Engineering. Hij ging in Malden
wonen, vlakbij Cambridge, waar de Nederlandse priester in de weekenden
actief was in de parochie en hielp met het verzorgen van de kerkdiensten.
Waarneming
Tijdens een introductiecollege in het eerste trimester op het
MIT kwam Houtsma in aanraking met psycho-akoestiek, de wetenschap
die zich bezighoudt met geluid en de waarneming ervan door mensen.
In het tweede trimester sloot hij zich bij de bewuste vakgroep
aan. "Ik kwam al snel op het onderwerp muziek, dat boeide
me." Zijn afstudeerproject ging over de melodische en harmonieuze
intervallen in muziekstukken en hoe het menselijk gehoor daarmee
omgaat. "Dat onderzoek heeft de toon gezet voor mijn verdere
carrière", zegt Houtsma.
Na zijn eerste jaar op het MIT sloeg de twijfel toe. Houtsma nam
een jaar vrij en vertrok naar de Amerikaanse westkust. In San
Diego gaf hij een jaar les op een middelbare school, zoals hij
direct na zijn priesteropleiding al van plan was. Intussen runde
hij samen met andere priesters drie parochies 'in de woestijn'.
"We hadden ons eigen vliegtuigje, waarmee we op en neer vlogen
tussen de parochies. Het was een heel gezellig jaar, maar ik ontdekte
al snel dat ik niet uit het onderwijzershout gesneden ben",
blikt Houtsma terug. "Bovendien had ik nu een alternatief
waar ik enthousiast over was."
In 1967, tijdens een vakantie in Nederland, hakte Houtsma in overleg
met de oversten van de orde de knoop door. "Sommigen vonden
dat ik niet moest zeuren en door moest gaan met het missiewerk;
anderen waren van mening dat ik mijn talent niet mocht verprutsen
en dat ik terug moest gaan naar het MIT." En dat deed hij.
Houtsma ging in een middelbare school vlakbij Boston wonen, samen
met andere Augustijnen.
Een jaar later verhuisde hij naar de universiteitscampus, waar
hij de 'huismeester' van zijn afdeling in het studentenhuis werd.
"Het was een continue heksenketel. Er gebeurde van alles,
veel mensen kampten met spanningen, zowel in hun studie als privé.
Ik was in feite de praatpaal van de afdeling; mensen wisten dat
ze met alles bij mij terecht konden."
Eenzaam
In 1971 rondde Houtsma zijn doctoraat psycho-akoestiek af en ging
hij aan de slag als docent geluidsleer. Ook gaf hij colleges muziekakoestiek.
Begin 1973 trouwde Houtsma. "Het leven als priester, het
celibaat, kan op bepaalde momenten erg eenzaam zijn", verklaart
hij. "Bovendien had ik een nieuwe, wetenschappelijke roeping
gevonden. Ik wilde goed zijn in mijn vak en daar goed onderwijs
in geven."
In 1982 ging hij met zijn vrouw én twee jonge kinderen
terug naar Nederland. Die stap was 'eigenlijk een toevalstreffer'.
Begin jaren tachtig dreigde 'de akoestiek-poot' van het IPO -het
Center for User-System Interaction aan de TU/e- te verdwijnen.
Houtsma: "Er was wel een vakgroep Horen en Spraak, maar die
was nagenoeg helemaal op spraak gericht".
Houtsma, toen nog werkzaam bij het MIT, werd benaderd of hij misschien
studenten kende die in Eindhoven hun post-doctoraal in de hoor-richting
wilden doen. "Die hadden we wel, maar ik vond het onzinnig
om studenten op te schepen met een vakgroep zonder goede leiding.
Uit de discussie daarover ontstond de vraag of ik zélf
geen zin had om de vakgroep te gaan leiden." Een ingrijpende
beslissing, beschrijft Houtsma: "Mijn vrouw moest bijvoorbeeld
haar hele familie achterlaten in Amerika". Toch was het
hele gezin enthousiast. "Ze waren de campus inmiddels wel
beu en toe aan iets heel anders."
Eén van de eerste projecten waar hij als geluidsdeskundige
binnen het IPO bij betrokken was, was het ontwerpen van een nieuw
type carillonklok. Zijn belangstelling voor de techniek van muziekin-strumenten,
met name die van carillons, loopt als een rode draad door Houtsma's
carrière.
In 1989 werd hij hoogleraar in de Psycho-akoestiek en haar technische
toepassingen. Van 1997 tot 2001 was Houtsma wetenschappelijk directeur
van het J.F. Schouten Instituut, een onderzoeksschool van de faculteit
Technologie Management. Hij schreef meer dan honderd wetenschappelijke
artikelen en bijdragen aan symposia en boeken.
Reputatie
"De akoestiek is een heel breed vakgebied", beschrijft
Houtsma. "Het varieert van het vormgeven van een concertzaal
tot het ontwerpen van een geluidswal. Geluid heeft twee kanten:
enerzijds máken we het, anderzijds willen we het juist
wégwerken."
"Over geluidsoverlast zijn in Nederland hele wetboeken volgeschreven
en er bestaan allerlei actiegroepen voor", vervolgt Houtsma.
"Mensen klagen dan ook steeds meer over geluid; van de herrie
rond Schiphol tot de kerkklokken die de ochtendmis aankondigen.
Soms hebben mensen daarin wel een punt, maar vaak mag het gemopper
ook best een toontje lager, vind ik."
Door zijn beroep is ook Houtsma zich vaak extra bewust van het
geluid om hem heen. "Zelfs als ik aan het wandelen ben in
de bossen en ik de wind door de bladeren hoor ruisen, ben ik nog
wel eens analytisch bezig", bekent hij. "En tijdens
concerten hoor ik het bijvoorbeeld meteen als een instrument niet
goed gestemd is. Anderen valt dat meestal niet eens op."
Lachend voegt hij eraan toe: "Die analyse-knop kan ik gelukkig
wel omzetten, hoor".
Desondanks zal Houtsma niet snel even helemaal wegdromen bij een
goed stuk muziek. "Daar moet je mentaal juist heel actief
mee bezig zijn", verduidelijkt hij. "Als ik muziek luister,
kan ik er niet zomaar even iets bij doen." De kracht van
een goed muziekstuk zit volgens de Mierlonaar in het verrassende:
"In de structuur van goede stukken van Bach, Mozart en Beethoven
ontdek je elke keer iets nieuws".
Heroriënteren
De akoesticus wil ook zelf weer meer muziek gaan maken. "Tijdens
feestjes improviseer ik wel eens wat op de piano die in de huiskamer
staat, maar daar blijft het meestal bij." Daarnaast is Houtsma
zich 'professioneel aan het heroriënteren'. "Ik wil
wel bezig blijven met het vak, maar hoe en in welke mate, daar
denk ik nog over." In 2000 stopte Houtsma als voorzitter
van het Nederlands Akoestisch Genootschap; zijn presidentschap
van de overkoepelende Europese organisatie legt hij dit jaar neer.
Zijn vroegere roeping, het priesterwerk, zal in elk geval geen
comeback maken in het leven van de professor. "Daarvoor ben
ik in de loop der jaren te ver geëvolueerd", zegt hij
lachend. "Er schuilt echt geen priester meer in mij."/.
Prof.dr. Aad Houtsma neemt op vrijdag 15 februari afscheid van
de TU/e. Vanaf 16.00 uur houdt hij in de Blauwe Zaal van het Auditorium
een lezing onder de titel 'Reflections on psychoacoustics and
some of its technical applications'.
|