Untitled Document
Over de politieke inbedding van een 'schone'
oorlog
Techniek, Vrede & Veiligheid/Han Konings
Foto/Bram Saeys
Eind jaren zeventig was PvdA'er Bram Stemerdink minister
van Defensie in het kabinet Den Uyl. Ook na die periode bleef
hij geïnteresseerd in politieke brandhaarden en in de militaire
implicaties die daar dikwijls mee gepaard gaan. In actualiteitenprogramma's
schuift hij nog regelmatig aan als deskundige. Volgende week donderdag
bijt hij aan de TU/e als gastdocent het spits af van het keuzecollege
Techniek, Vrede & Veiligheid.
Als we in Den Bosch op zoek zijn naar de bungalow van Bram
Stemerdink aan de rand van deze Brabantse stad, moeten we ons
eerst door een dichte façade van struiken heenworstelen.
Het lijkt wel of de oud-minister van Defensie zich hier achter
verschanst heeft. Het tegenovergestelde is echter waar. Stemerdink
wordt nog regelmatig bezocht door redacties van nieuwsprogramma's
om zijn licht over bepaalde zaken te laten schijnen. En ook zijn
partij, de PvdA, volgt hij nog altijd kritisch. Zo zal hij later
in het gesprek opmerken, dat de maakbaarheid van de samenleving,
iets waar het kabinet Den Uyl in geloofde, niet realistisch was.
Maar de politiek van het huidige kabinet, dat onder aanvoering
staat van partijgenoot Wim Kok, waarbij wel erg veel vertrouwen
bestaat in de marktwerking, hoeft ook niet te rekenen op zijn
goedkeuring. "Het tot in het extreme doorvoeren van één
van dezer beide ideologieën, levert nooit het beoogde resultaat
op", aldus Stemerdink.
Kosovo
Stemerdink zal op donderdag 7 december twee colleges verzorgen
in het kader van het keuzecollege Techniek, Vrede & Veiligheid.
Hij bespreekt zowel de politieke situatie na het eind van de Koude
Oorlog als de ontwikkeling van nieuwe technische wapensystemen.
Met dat laatste onderwerp steken we van wal en vragen de oud-minister
hoe hij aankijkt tegen de steeds vernuftigere wapensystemen, die
onder meer werden ingezet tijdens de Golfoorlog en het conflict
in Kosovo. Achteraf bleek dat veel van de geclaimde nauwkeurigheid
"we schieten moeiteloos door een wc-raampje" -
zwaar was overschat en ook is men makkelijk te misleiden geweest
met het inzetten van dummy's, zoals oud materieel of opblaastanks.
Volgens Stemerdink was er in Kosovo sprake van twee vormen van
oorlogsvoering. Aan de ene kant was er de traditionele luchtoorlog,
waarbij men bruggen, spoorwegen en militaire installaties opblies.
De nauwkeurigheid neemt hierbij nog steeds toe. Maar er werd ook
een verfijndere techniek van oorlogsvoeren toegepast. Zo schakelden
de geallieerden elektriciteitscentrales uit door het afwerpen
van bommen met koolstofdraadjes die een reusachtige kortsluiting
veroorzaakten. Daarmee valt de energievoorziening weg, wat direct
zijn weerslag heeft op het handelen van de tegenstander. Deze
ontwikkelingen zorgen er volgens Stemerdink voor dat een ander
soort oorlog ontstaat; een min of meer 'schone' oorlog. Hierbij
blijven burgerdoelen gespaard en zoekt men naar nieuwe, technologisch
hoogwaardige manieren om de tegenstander uit te schakelen.
Haarlemmerolie
"Aan deze ontwikkeling kleeft echter een gevaar", aldus
Stemerdink. "De mogelijkheid van het voeren van een 'schone'
oorlog kan gaan werken als een soort haarlemmerolie. Kwesties
die niet snel genoeg aan de onderhandelingstafel te regelen zijn,
worden dan middels militair ingrijpen beslecht. De militaire factor
gaat dan domineren in de besluitvorming. Dat zou wel eens een
automatisme kunnen worden, zonder dat er een goede politieke onderbouwing
bij van pas komt."
Hebben politici, zoals bijvoorbeeld de leden van de Tweede Kamer,
wel genoeg inzicht in de technologische ontwikkelingen op militair
gebied? Stemerdink: "Ieder Kamerlid heeft de mogelijkheid
om over elk onderwerp alle informatie te verkrijgen. Maar Kamerleden
hebben over het algemeen maar weinig interesse in techniek, laat
staan in technologische ontwikkelingen die zijn toegespitst op
militaire toepassingen. Daarnaast zijn er steeds minder Kamerleden
actief die kunnen oordelen vanuit eigen ervaring opgedaan tijdens
de dienstplicht. Vroeger zaten er nog redelijk wat oud-officieren
in de Kamer, maar dat worden er steeds minder. In de toekomst
zal dat alleen nog maar afnemen, door de afschaffing van de dienstplicht."
Bij de kwestie over het wel of niet sturen van Apache-helikopters
naar Eritrea, waar Nederlandse militairen in VN-verband gestationeerd
worden, kwam dit gebrek aan kennis aan de oppervlakte. Volgens
Stemerdink vond de Kamer dat men ze maar moest meesturen, omdat
het leger ze nu eenmaal in bezit had. Maar ze zijn daar in de
ogen van de oud-minister volkomen onbruikbaar en dienen slechts
voor spierballen-vertoon. "Het is een aankoop uit de tijd
van de Koude Oorlog, waar men nu toch iets mee wil doen."
Achterhand
Bij de ontwikkelingen die zich afgespeeld hebben na de Koude Oorlog,
wat door Stemerdink gemarkeerd wordt met het vallen van de Berlijnse
Muur, komt al snel de rol van de NAVO ter sprake. Stemerdink merkt
op dat bij het oplossen van problemen in Europa, Amerika eigenlijk
altijd op de achterhand wil zitten. Hij illustreert dit door er
op te wijzen dat in beide wereldoorlogen de Amerikanen zich pas
laat met die conflicten gingen bemoeien. "In WO I gingen
ze pas meedoen toen er uitzicht op was dat de geallieerden de
strijd zouden gaan winnen. Al ruim daarvoor hadden de Fransen
en Engelsen om hun deelname gesmeekt. De Japanse aanval op Pearl
Harbor deed Amerika in WO II uiteindelijk beslissen om Engeland
en Rusland in Europa bij te staan. Ze springen vaak pas in als
ze een duidelijke win-situatie zien. Maar in wezen hebben de Europeanen
hun conflicten altijd eerst zelf moeten zien op te lossen. In
de NAVO is het niet anders. Slechts als in de ogen van de Amerikanen
vitale belangen voor henzelf worden bedreigd, trekken ze vanaf
het begin de kar, zoals in Vietnam en tijdens de Golfoorlog."
Het zal volgens Stemerdink ook niets uitmaken of Gore of Bush
aan de macht komt. "Bush mag dan zeggen dat onder zijn bewind
Amerika een minder prominente rol zal gaan spelen in de NAVO,
uiteindelijk zullen het slechts nuanceverschillen zijn. Als ook
gekeken wordt naar de defensiebudgetten die beide presi-dentskandidaten
uittrekken, is duidelijk dat Amerika op dit terrein een stap terugdoet.
Ook voor hen zijn de hoge kosten van onderzoek naar en ontwikkeling
van nieuwe wapensystemen niet meer te betalen."
Rusland
Als we over Amerika spreken, kan ook een andere voormalige grootmacht
niet onbesproken blijven: Rusland. Een land dat volledig in chaos
verkeert en is overgeleverd aan een gangsterbewind, waarbij niet
duidelijk is wie nu precies aan de touwtjes trekt, aldus Stemerdink.
"In de tijd van het communisme en het Politbureau waren de
posities duidelijker afgebakend. Nu is het allemaal uiterst schimmig
en is ook de positie van president Poetin onduidelijk. Toch zou
het een grote fout zijn om Rusland te negeren en niet de status
te verlenen die het als voormalige grootmacht toekomt. Het toepassen
van de westerse markteconomie op het Russische stelsel heeft voor
veel ellende gezorgd. Ook het bijna arrogante beleid van het IMF
(Internationale Monetaire Fonds) heeft daar aan bijgedragen. Maar
om Rusland dan te beledigen door niet in te gaan op nucleaire
ontwapeningsvoorstellen van president Poetin is uiterst onverstandig.
Men redeneert blijkbaar dat Rusland toch de financiën niet
heeft om het wapenarsenaal in stand te houden, en dat het dus
vanzelf zal verdwijnen. Maar daarmee laat men een grote kans liggen
om nu eens eindelijk inhoud te geven aan het non-proli-feratieverdrag,
dat er op gericht is om alle nucleaire wapens uit te bannen. Nog
afgezien van de milieuramp die zich aan het voltrekken is met
de Russische nucleaire onderzeeërs, die wegrotten in de noordelijke
havens."
Naar aanleiding van een nieuwe rol van Europa in de NAVO, met
een eigen strijdmacht voor eventueel ingrijpen bij internationale
conflicten, moet ook rekening gehouden worden met Rusland. Stemerdink:
"Hier is de vraag relevant wat Europa als haar invloedssfeer
beschouwd. Polen en Tsjechië rekent men daar blijkbaar wel
toe. Maar hoe zit het met Roemenië, Bulgarije, Wit-Rusland
of de Oekraïne? Als daar conflicten uitbreken en Rusland
bemoeit zich ermee, hoe handelt men dan? Ook op dit vlak vind
ik dat binnen Europa de politieke discussie daarover veel te gering
is. Ook hier ontbreekt de politieke inbedding van het militaire
beleid."
Breder perspectief
Tot slot vragen we Stemerdink hoe hij het vindt dat aan de TU/e
een keuzecollege Techniek, Vrede & Veiligheid wordt aangeboden.
De voormalige defensieminister is zelf meester in de rechten en
vindt de universiteit een uitgelezen plek om de discussie over
dit soort onderwerpen op gang te brengen. Alleen zou het in zijn
optiek in een breder perspectief geplaatst moeten worden. "Het
programma zoals het nu wordt aangeboden, speelt zich te veel af
binnen het universitaire kringetje. Als ik een dergelijk programma
zou moeten organiseren, had ik dat gedaan in nauwe samenwerking
met de Koninklijke Militaire Academie (KMA) en een instituut als
Clingendael, waar men zich intensief bezighoudt met buitenlandbeleid.
Met zo'n deelnemersveld geef je zo'n cursus meer profiel en heb
je kans het grote debat op gang te krijgen. Eigenlijk zou je er
naar moeten streven om er regelmatig mee in het nieuws te komen.
Voor de universiteit kan het een visitekaartje worden."/.
De college's Techniek, Vrede en Veiligheid zijn op 7, 14
en 21 december, 11 en 18 januari en 1, 8, 15 en 22 februari. Ze
beginnen telkens om 13.30 uur in
collegezaal 5 van het Auditorium.
